Historia

Obiekt wzniesiono w latach 1931-1933, według projektu Oskara Goltza. Na etapie realizacji projektu, poważnym utrudnieniem było niestabilne podłoże gruntowe. Istniejące warunki geologiczne spowodowały konieczność posadowienia kompleksu na betonowych palach oraz wylanie pod częścią centralną fundamentu, w formie grubej, betonowej płyty. Ze względu na duże ilości wód gruntowych budynki posiadały grube warstwy uszczelniające.

W momencie powstania budynek kliniki był jednym z najnowocześniejszych tego typu obiektów, zarówno pod względem formy architektonicznej, jak również wyposażenia, w tym nowoczesnego sprzętu medycznego. Szpital posiadał odpowiednio zaaranżowane pokoje chorych, tarasy oraz specjalistyczne gabinety lekarskiej. W całym obiekcie mieściło się 400 pokoi oraz funkcjonowało 7 oddziałów szpitalnych. W 1937 r. działał tam jeden z pierwszych w regionie tomografów. Na parterze znajdowała się poliklinika. Pod względem zastosowanych rozwiązań funkcjonalnych, kompleks szpitala stanowił wzorcowy przykład wykorzystania metod projektowania architektonicznego dla potrzeb nowoczesnej medycyny. W 1946 roku powołany został gliwicki Państwowy Instytut Przeciwrakowy, a w 1952 r. ośrodek przekształcono w oddział Instytutu Onkologii. W latach 80. XX w. w pobliżu kliniki dobudowano nowe budynki szpitalne, zachowując istniejący obiekt. W części północno-zachodniej umiejscowiono dobudówkę, łączącą część historyczną z budynkami nowszymi. W latach 2000. przeprowadzono remont i modernizację kompleksu.

Opis

Kompleks szpitalny usytuowany jest przy ulicy Wybrzeże Armii Krajowej, w pobliżu centrum miasta, w otoczeniu terenów zieleni, na płaskim terenie, lekko opadającym w stronę północną. W momencie poszukiwania miejsca pod lokalizację szpitala, to właśnie łatwy dostęp do centrum oraz izolacja od miejskiego hałasu, stanowiły ważne kryteria wyboru.

Budynek posiada formę kubistyczno-funkcjonalistyczną i stanowi przykład ekspresjonizmu, będącego odmianą awangardowego modernizmu z okresu międzywojennego. Obiekt zaprojektowano na planie zbliżonym do litery „U”. Bryła budynku jest mocno rozczłonkowana i składa się z prostopadłościennych segmentów, o zróżnicowanej wysokości. Korpus główny został wybudowany na planie wydłużonego prostokąta, z prostopadłymi skrzydłami bocznymi umiejscowionymi w elewacji południowej. W elewacji północnej znajdują się dwa prostokątne skrzydła oraz blok, które razem z częścią główną budynku tworzą dwa zamknięte dziedzińce. W części centralnej obiekt wypiętrza się piramidalnie ku górze. Budynek posiada wysokie przyziemia. Bryła zasadnicza ma wysokość czterech kondygnacji, a w partiach skrajnych jest trzykondygnacyjna. Na dachu znajdują się zadaszone tarasy. Pawilony boczne, o funkcji mieszkalnej, zwrócone są w stronę ulicy i posiadają wysokość dwóch kondygnacji. Zostały połączone z korpusem głównym niższymi łącznikami. Od strony północnej znajdują się skrzydła o wysokości dwóch i trzech kondygnacji. Obiekt został wybudowany w technologii tradycyjnej, z cegły, na fundamencie żelbetowym. Posiada płaskie stropy żelbetowe. Ściany wewnątrz są tynkowane. Dach jest pokryty papą oraz blachą, a jego konstrukcję stanowią stropodachy płaskie. Charakterystyczną cechą budynku są elewacje wykończone w cegle klinkierowej, z oszczędnym w formie detalem z cegły oraz sztucznego kamienia. Horyzontalność założenia została podkreślona poprzez wprowadzenie poziomych podziałów - pasów okien, wysuniętych betonowych płyt tarasów i balustrad oraz gzymsów wieńczących. Dodatkowo została zaakcentowana m. in. w wątku cegieł. Wejście do budynku podkreślono poprzez naprzemiennie wysunięte i cofnięte pasy cegieł. Poprzez rozrzeźbioną fakturę elewacji obiekt charakteryzuje się dynamizmem i malowniczością. Pawilon główny oraz segment tylni posiadają dwutraktowy układ wnętrza. Skrzydła północne są trzytraktowe. Układ jednotraktowy występuje w skrzydle mieszczącym kaplicę szpitalną. W jej wnętrzu znajdują się pseudowitraże (malowidła na szkle) o tematyce religijnej, projektu Ireny Nowakowskiej-Abramskiej z 1957 r. Od frontu umiejscowiono reprezentacyjny dziedziniec. Przed elewacją frontową znajduje się rzeźba przedstawiająca alegorię macierzyństwa, wykonana z piaskowca, autorstwa Hansa Dammanna.

Obiekt o ograniczonej dostępności, budynek dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

oprac. Ewa Waryś, OT NID w Katowicach, 01-01-2017 r.