Historia

Kościół wzniesiono w 1573 roku. Według Długosza, został on przeniesiony z pobliskiego Potoka, należącego do rodu Gryfów. Na przełomie XVI i XVII wieku Krzysztof Bidziński, założyciel Glinian, zamienił go na zbór. Katolikom przywrócono go po dwudziestu latach. Pierwszym plebanem został Bartłomiej Nayrzałek, który wyremontował kościół i zbudował przy nim plebanię. Ksiądz Wiśniewski przesuwa natomiast powstanie świątyni o sto lat, pisząc, że wzniesiono go w końcu XVII lub na początku XVIII wieku. Najprawdopodobniej jednak przebudowano wówczas kościół w stylu barokowym. Niestety najstarsze akta zaginęły, te zachowane zaczynają się w 1767 roku Ocalał natomiast dokument z 1738 roku, będący aktem konsekracji świątyni - nie wiadomo jednak czy w związku z budową nowego czy remontem starego kościoła. Aktu uroczystego poświęcenia dokonał biskup Wacław Sierakowski dnia 21 września 1738 roku. W 1843 roku kościół został  odnowiony przez Stanisława Karskiego. Po 1903 roku od zachodu dobudowano obszerną kruchtę. Świątynia została odrestaurowana w 1980 roku. W latach 1995-96 dokonano wymiany i konserwacji gontów. W 2000 roku zaimpregnowano ściany kościoła. W 2001 roku zabezpieczono konstrukcję drewnianą zachodniej części. W 2004 roku przeprowadzono prace związane z odwodnieniem kościoła. W 2005 roku  odnowiono ołtarz główny, a w latach 2007-2009 ołtarze boczne. W 2007 roku wykonano również konserwację gontu oraz prace zabezpieczające fundamenty budowli. W 2010 roku wymieniono kostkę w otoczeniu świątyni na granitową.

Opis

Kościół jest położony na południe od rynku, na niewielkim wzniesieniu, otoczony XIX-wiecznym murkiem z piaskowca. Prowadzi do niego asfaltowa droga, zakończona aleją. Jest to orientowany, jednonawowy, sosnowy kościół, wzniesiony w konstrukcji zrębowej, na podmurówce kamiennej, z zewnątrz szalowany pionowymi deskami. Prawie kwadratowa nawa przechodzi w prostokątne, wielobocznie zamknięte prezbiterium. Od północy znajduje się zakrystia, od zachodu kruchta, która szerokością równa jest korpusowi, ale jest od niego niższa. Nawa i prezbiterium zostały przykryte wspólnym, dwuspadowym dachem o więźbie storczykowej, pokrytym gontem. Nad bocznymi częściami nawy znajdują się daszki pulpitowe, północny połączony jest z dachem pulpitowym zakrystii. Kruchta została nakryta dwuspadowym dachem z więźbą jętkową, sięgającym gzymsu wieńczącego. Nad korpusem wznosi się późnobarokowa sygnaturka w formie sześciobocznej wieżyczki, nakrytej cebulastym dachem z latarnią o takim samym daszku, zwieńczonym iglicą z krzyżem na gałce. Elewacje zewnętrzne są proste w formie, oszalowane pionowo deskami z profilowanym gzymsem wieńczącym. Wewnątrz można zobaczyć pozorne sklepienie, z uskokami w nawie. W prezbiterium za ołtarzem głównym, na belce zrębu, wyryta została data 1573. Wyposażenie stanowią: ołtarz główny z około 1730 roku z obrazem św. Wojciecha i rzeźbami Wiary, Nadziei, Miłości i Sprawiedliwości wraz z tabernakulum z tegoż czasu; ołtarze boczne z 1. połowy XVIII wieku z obrazami N.M.P. Niepokalanie Poczętej z XVIII w. i późnobarokowym św. Anny Samotrzeć. Ponadto jest tu późnobarokowa ambona, chór muzyczny na czterech słupach drewnianych z prostym parapetem, drewniana chrzcielnica na kamiennym postumencie oraz konfesjonał z malowanym Pokłonem Pasterzy z XVIII wieku.

Zabytek dostępny z zewnątrz, wewnątrz po uzgodnieniu z proboszczem.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 24.09.2014 r.

Bibliografia

• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III: Województwo kieleckie J.Z. Łoziński, B Wolff (red.), z. 7: Powiat opatowski (oprac. K. Kutrzebianka), Warszawa 1959, s. 19-20.
• Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej [w:] Cedro J. i inni (oprac.) Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, Kielce 2014, s. 51.
• ks. Bastrzykowski A., Monografia historyczna parafii Ruda kościelna nad Kamienną, Ostrowiec 1947, s. 55.
• Mirowski R., Drewniane kościoły i dzwonnice ziemi świętokrzyskiej, Kielce 2002, s. 25.
• Polanowski L., Kronika najważniejszych prac konserwatorskich i budowlanych na terenie powiatów sandomierskiego, opatowskiego i staszowskiego w latach 1999-2000 [w:] Piasecka A. (red.) Prace konserwatorskie w latach 1990-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach., Kielce 2001, s. 57.
• Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Opatowskim, Radom 1907, s. 172-178.