Brama Żuraw - Zabytek.pl
Adres
Gdańsk, Szeroka 67/68
Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. Gdańsk, gm. Gdańsk
Charakterystyczna sylweta Żurawia stała się rozpoznawalnym w świecie symbolem Gdańska i jego portu.
Historia
Pierwsza wzmianka o drewnianym dźwigu-bramie u wylotu ob. ul. Szerokiej pochodzi z 1367 roku. Po pożarze najstarszej budowli wzniesiono w latach 1442-1444 nowy obiekt - murowana fasada zachodnia powstała dopiero w 1483 roku. Żuraw był największą bramą wodną Gdańska. W przyziemiu znajdowały się były pomieszczenia przystosowane do prowadzenia ostrzału armatniego, na wyższych kondygnacjach - strzelnice dla ręcznej broni palnej. Główny mechanizm dźwigu stanowiły bębny osadzone na wspólnym wale, na który była nawijana lina. Początkowo funkcjonowała jedna para kół bębnowych, następnie - w XVI lub XVII w. - działały już dwie pary takich kół. Każdy bęben był napędzany przez czterech robotników, tzw. żurawników, chodzących po wewnętrznym obwodzie koła. Za pomocą urządzenia można było podnieść ciężar o masie do 2 ton (dolna para kół pozwalała unieść towary na wysokość 11 m, górna - na wysokość ok. 25 m). Żuraw pełnił nie tylko funkcje przeładunkowe, ale był także używany przy stawianiu i opuszczaniu masztów. Ponieważ stanowił własność miejską, był administrowany przez urzędnika zwanego mistrzem dźwigowym. Od pocz. XVII w. obiekt zaczął tracić znaczenie militarne (dokumenty z 1605 r. przynoszą już informacje o mieszkaniach w jego wnętrzu), u schyłku XVII w. zaczęła również maleć jego rola jako dźwigu (w ograniczonym zakresie był wykorzystywany do 1944 roku). W 1945 r. spłonęła drewniana część środkowa z mechanizmem, mury obwodowe zostały zaś zniszczone w ok. 60%. W latach 1957-1969 obiekt odbudowano, w latach 1962-1965 zaadaptowano na muzeum i zrekonstruowano mechanizm dźwigowy.
Opis
Brama usytuowana u wschodniego wylotu ul. Szerokiej, lekko skośnie do osi ulicy, skierowana urządzeniem dźwigowym w stronę Motławy. Obiekt gotycki, zbudowany na planie nieregularnego prostokąta, z dwiema narożnymi basztami wyokrąglonymi od strony wschodniej. Baszty trójkondygnacyjne, ceglane, między nimi trójścienna część wieżowa mieszcząca konstrukcję dźwigową - jej wschodnią nadwieszoną część podpierają dwie podpory. Obiekt ceglany, podpiwniczony, w części wieżowej pięciokondygnacyjny. Konstrukcja dźwigu drewniana, szkieletowa, szalowana. Nad korpusem głównym dwuspadowy dach kalenicowy z trójpołaciowym zamknięciem nad basztami. Środkowa część wieżowa nakryta poprzecznym dachem trójspadowym z naczółkiem (pokrycie ceramiczne, na kalenicy blaszany wiatrowskaz). Elewacja wschodnia trójczłonowa, w centrum drewniana wieżowa konstrukcja dźwigowa, po bokach cylindryczne baszty z otworami okiennymi umieszczonymi w miejscu dawnych otworów strzelniczych. Elewacja zachodnia dziewięcioosiowa z ostrołukowym otworem przejazdu na osi, ściany rozczłonkowane profilowanymi ostrołukowymi blendami. Mechanizm napędowy dźwigu stanowią dwie pary drewnianych bębnów deptakowych osadzonych na długim wale.
Dostęp do zabytku ograniczony. Możliwość zwiedzania w godzinach pracy Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku (szczegółowe informacje na stronie internetowej http://www.nmm.pl/zuraw).
Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 29.08.2014 r.
Rodzaj: mur obronny
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_22_BL.15037, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_22_BL.34860