Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Wielka Aleja - Zabytek.pl

Adres
Gdańsk

Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. Gdańsk, gm. Gdańsk

Najstarsze w Polsce miejskie założenie zieleni w formie dwukilometrowej, czterorzędowej alei - jeden z najcenniejszych zielonych zabytków Gdańska.

Historia

Inicjatorem powstania Wielkiej Alei był Daniel Gralath (burmistrz Gdańska, fizyk, prezes Towarzystwa Przyrodniczego), który w testamencie przeznaczył 100 tys. guldenów na założenie i utrzymanie podmiejskiej promenady. W latach 1768-1770 wytyczono, wykorzystując główną drogę z Gdańska do Oliwy, prosty trakt z dwurzędowymi alejami spacerowymi po bokach. Drzewa, lipy holenderskie, sprowadzono z Holandii; za wytyczenie trasy i przygotowanie terenu odpowiadał kapitan Patzer, za pielęgnację nasadzeń - Johann Jenin. W 1807 i 1813 r., w trakcie wojen napoleońskich, wiele drzew zostało uszkodzonych, m.in. na odcinku 400 m wycięto ok. 260 lip; zniszczone fragmenty, dzięki staraniom m.in. kupców Johannesa Labesa i Karla G. Henrichsdorfa, szybko uzupełniono. Na pocz. XIX w. rozebrano zrujnowany średniowieczny kościół Wszystkich Bożych Aniołów, położony po wschodniej stronie alei i założono cmentarz ubogich. W 1822 r. miasto przejęło koszty utrzymania zielonego założenia; aleja stała się uczęszczaną promenadą miejską. W ciągu XIX w. wzdłuż alei, poza kawiarniami i restauracjami, powstawały cmentarze, parki, tereny sportowe; w 1872 r. został uruchomiony tramwaj konny, w 1896 r - elektryczny. W 1893 r. na wysokości ob. ul. Smoluchowskiego ustawiono głaz upamiętniający Daniela Gralatha. Na przełomie XIX i XX w. założono oświetlenie elektryczne i pojawiła się nowa zabudowa willowa. W latach 20. XX w. aleję przebudowano: wydzielono dwie utwardzone jezdnie o szerokości ponad 5 m, pas dla tramwajów (ok. 7 m), oraz dwie ścieżki rowerowe (każda 2 m szerokości). Nowy układ (łącznie ze zmodernizowanym Traktem Konnym prowadzącym do Świętej Studzienki) zajął zach. część obecnej al. Zwycięstwa, biegnącą w kierunku centrum.

Po II wojnie ubytki w drzewostanie alei oszacowano na 15%, zachowało się ok. 1300 drzew, w tym ponad 90% starych. W końcu lat 60. XX w. zlikwidowano sąsiadujące z aleją cmentarze, zamieniając je na parki. W latach 70. ponownie przebudowano układ drogowy: przesunięto w stronę wschodnią torowisko, poszerzono jezdnię do Gdańska i dodano nową, trzypasmową do Wrzeszcza - dawne aleje spacerowe stały się niedostępne dla spacerowiczów.

Opis

Wielka Aleja łączy śródmieście Gdańska z Wrzeszczem: rozpoczyna się przy dawnej Bramie Oliwskiej i biegnie w kierunku północno-zachodnim do wysokości obecnego Konsulatu Generalnego Chin (al. Grunwaldzka 1). Została wytyczona jako prosta promenada ponad 2 km długości i 30 m szerokości. Środkiem jej biegł trakt jezdny o szerokości ponad 20 m, po jego obu bokach dwie dwurzędowe aleje spacerowe, szerokości ok. 6 m każda - zielone założenie tworzyły cztery rzędy lip holenderskich (Tilia x europea L.), sadzonych co 6 m na tzw. mijankę - w każdym rzędzie znalazło się 354 drzewek (w sumie 1416 lip). Młode drzewa nawadniano systemem rowów biegnących wzdłuż wewnętrznych rzędów.

Dzisiaj pierwotne założenie Wielkiej Alei zajmuje zachodnia część obenej al. Zwycięstwa - trzypasmowa jezdnia w kierunku centrum Gdańska (łącznie z torowiskiem tramwajowym) ograniczona jest od zachodu i wschodu dwiema dwurzędowymi alejami. W obu alejach znajduje się ok. 780 lip różnych gatunków, m.in. Tilia cordata (lipa drobnolistna), Tilia platyphyllos (lipa szerokolistna) i Tilia x europea (lipa holenderska) - około 400 z nich to pozostałość nasadzonych pierwotnie 1416 lip holenederskich.

Obiekt ogólnie dostępny.

Oprac. Teofila Lebiedź-Gruda, OT NID w Gdańsku, 06.11.2014 r.

Rodzaj: aleja

Styl architektoniczny: nie dotyczy

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_22_ZZ.99665, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_22_ZZ.34005