poł. XIX w. w Gdańsku. Nawiązując do miejscowych wzorów renesansu północnego, jest doskonałym reprezentantem tzw. stylu gdańskiego. W sferze wartości niematerialnych, historia domu odzwierciedla burzliwe i skomplikowane dzieje miasta.

Historia

Dom został zbudowany w latach 1892-1893 dla wybitnego gdańskiego laryngologa dra Gustawa Ludwika Tornwaldta (1943-1910). Autorem projektu był najprawdopodobniej Herman Prochnow, budowniczy domu. Budynek powstał w miejscu rozebranego, wcześniejszego obiektu i częściowo wykorzystywał jego piwnice. Główne pomieszczenia mieszkalne skupione były na parterze (m.in. salon muzyczny, pokój pana domu, pokój pani domu, jadalnia), część pierwszego piętra zajęta była na dwa gabinety i poczekalnię. Po śmierci Tornwaldta właścicielem domu została firma bankierska, dla której, w 1912 r. przebudowano na biura trzecią kondygnację. W okresie pierwszej wojny światowej w budynku funkcjonowała komendantura gdańskiej twierdzy wraz z mieszkaniem komendanta. Po traktacie wersalskim i utworzeniu Wolnego Miasta, na mocy porozumień o podziale mienia budynek otrzymała strona polska. Miały w nim siedzibę różnorodne instytucje i stowarzyszenia polonijne m.in. Klub Polski, Naczelny Inspektorat Ceł, Polski Klub Morski. W okresie II wojny światowej obiekt zajęła komendantura wojskowa (Wehrmacht). Po wojnie w budynku funkcjonowała internat, a od 1960 przychodnia szpitalna. W 2006 właścicielem domu zostało miasto, ale wkrótce, na skutek zamiany ze Skarbem Państwa, obiekt przeszedł na własność sądu apelacyjnego, który po kilkuletnim generalnym remoncie ma w nim swoją siedzibę (administracja sądu, sala konferencyjna).

Opis

Budynek usytuowany w zachodniej części śródmieścia, w ciągu zwartej zabudowy południowej pierzei ul. Długie Ogrody; zajmuje północną część prostokątnej działki. Stylistycznie osadzony w tzw. gdańskim nurcie historyzującej architektury przełomu XIX i XX wieku. Plan budynku nieregularny zbliżony do równoległoboku, środkowa część elewacji cofnięta, na osi tylnej wieloboczny ryzalit a w osi zachodniej parterowy aneks; wzdłuż wschodniej elewacji przejazd na podwórze i klatka schodowa, wzdłuż zachodniej dodatkowa klatka schodowa. Układ wnętrza trójtraktowy i trójpasmowy (z węższym korytarzowym traktem środkowym). Bryła zwarta, w całości podpiwniczona (dwie kondygnacje piwnic), w części frontowej dwukondygnacyjna z użytkowym poddaszem, w części tylnej czterokondygnacyjna. Budynek murowany z cegły, w piwnicach w większości odcinkowe stropy ceramiczne, nad przejazdem czteroprzęsłowe sklepienie z gurtami (naprzemiennie kolebkowe i krzyżowe), pozostałe stropy drewniane tynkowane. Dach kryty dachówką (strona frontowa) i papą.

Elewacja frontowa siedmioosiowa, niesymetryczna, jej zasadnicza, trójosiowa część z wejściem głównym cofnięta względem lica budynku i zwieńczona wysokim szczytem. Otwory okienne prostokątne ujęte płaskimi kamiennymi obramieniami; otwory drzwiowe zwieńczone łukowo (nad wejściem głównym łuk koszowy, nad bramą wjazdową łuk pełny. Ceglane lico elewacji skontrastowane z jasnymi kamiennymi elementami (piaskowiec). Główne podziały poziome elewacji to żłobkowany gzyms cokołowy i wydatny, profilowany gzyms międzykondygnacyjny nad drugą kondygnacją, ponadto płaskie gzymsy nadokienne. W strefie szczytów motywy wolutowe, obeliski i naczółkowe zwieńczenia z kulistymi sterczynami. Całość uzupełniają dekoracyjne metalowe elementy: balustrada schodów, kraty okienne i drzwiowe i rzygacze. We wnętrzu zachowane klatki schodowe z balustradami i poręczami, w wielu pomieszczeniach bogato profilowane fasety i rozety sufitowe oraz stolarka drzwiowa.

Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 17.04.2015 r.