W skali urbanistycznej stanowi ważny element średniowiecznego układu i akcent w panoramie miasta.

Historia

Brama Świętego Ducha została zbudowana w ok. poł. XV w., ale możliwe jest że początki swe miała jeszcze w 3 ćw. XIV w. Jej skromna forma bramy-domu znajduje analogia w Bramie Krowiej i Bramie Świętojańskiej. W XVII, a najprawdopodobniej już w XVI w. brama utraciła swą pierwotną funkcję i stała się obiektem mieszkalnym; jej wnętrze było wielokrotnie przebudowywane. Przekazy ikonograficzne z 2 ćw. XIX w. ukazują już bramę jako dom mieszkalny o jednolitym rytmie dużych prostokątnych okien, wyróżniający się jedynie łukowym przelotem i wysunięciem przed lico zasadniczej zabudowy. Plan Buhsego z lat 1866-69 uwidacznia podział na dwie nieruchomości: południową z adresem Długie Pobrzeże 9 i północną - Św. Ducha 71a), co znajduje odzwierciedlenie w odmiennie opracowanych połaciach dachowych (fotografie z 4 ćw. XIX w.). W 1945 r. Brama Św. Ducha został bardzo mocno zniszczony, zabezpieczenie ruin miało miejsce w 1957 r. i wówczas powstał wstępny projekt rekonstrukcji (proj. S. Bobiński), którego jednak nie zrealizowano. Dopiero w latach 1985-87 r. brama została odbudowana; wobec braku przekazów ikonograficznych i dużego zniszczenia obiektu, nie można nazwać tych działań rekonstrukcją.

Opis

Brama usytuowana na wschodnim zamknięciu ul. Świętego Ducha, kalenicowo w stosunku do linii nabrzeża Motławy; poprzez przelot bramny łączy przejściem pieszym ul. Św. Ducha z Długim Pobrzeżem; równolegle do jej zach. elewacji dochodzą ul. Bosmańska i Mydlarska. Obiekt odbudowany z wykorzystaniem gotyckich reliktów w przyziemia; w bryle i detalu nawiązania do gdańskich gotyckich bram wodnych. Brama wzniesiona na planie wydłużonego, nieregularnego prostokąta, trzykondygnacyjna z wysokim dwuspadowym dachem zakończonym szczytami (w obu połaciach po trzy lukarny); w przyziemiu, na osi, przesklepiony przejazd bramny. Ściany zbudowane z cegły, dach kryty dachówką ceramiczną (holenderka); stolarka drewniana współczesna. Fasada (elewacja wschodnia) siedmioosiowa, na osi fasady dwułuczna, ostrołukowa, oprofilowana blenda biegnąca przez trzy kondygnacje, w przyziemiu dość niski przejazd bramny zamknięty łukiem odcinkowym, otwory okienne prostokątne, w zwieńczeniu fasady malowany fryz z graficznym motywem stylizowanych maswerków (fryz obiega wszystkie elewacje). Elewacje boczne jednoosiowe, w dużym stopniu przesłonięte sąsiednią zabudową; szczyt płaski, jednoosiowy z ostrołukową blendą i czterema prostopadłościennymi sterczynami. Elewacja zachodnia powtarza podziały fasady, główne wejście do budynku w pierwszej osi od pn. Lico tylnej elewacji, w swej części pn., zachowało niewielkie fragmenty oryginalnego muru. Układ wnętrza współczesny.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 19-11-2015 r.