XIV w. gotyckiego prezbiterium, ze zrealizowaną w 1962 r. nawą, która zastąpiła nawę wcześniejszą, w konstrukcji szachulcowej, zniszczoną w 1945 r.

Histroria

Istnienie parafii w Gaci potwierdzone zostało po raz pierwszy w 1306 roku. Prezbiterium, zakrystię oraz fundamenty pod pierwsze przęsło nawy od strony południowej wzniesiono w 1 poł. XIV w., przy czym nie zrealizowano wówczas sklepienia, pod które wykonano jedynie wszczepy. Ok. 1450-60 r. wyposażono świątynię w malowany tryptyk ze sceną Ukrzyżowania, który znajduje sie obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie. Ok. 1534 r. kościół przejęli protestanci. W końcu XVI lub na początku XVII wieku wybudowano w konstrukcji szachulcowej nawę z kruchtą oraz nakryto prezbiterium drewnianym, polichromowanym stropem z dekoracją szablonową o motywach roślinno-zwierzęcych. W zakrystii założono sklepienie kolebkowe i nadbudowano nad nią lożę kolatorską. W 1 ćw. XVII w. polichromowano nawę. W l. 1725-26 wykonano sygnaturkę, która pełniła funkcję dzwonnicy. Restaurowano ją w 1864 r. wraz z więźbą dachową; wybudowano też wówczas kruchtę pd.

W 1945 r. kościół został zniszczony; w 1956 r. rozpoczęto jego odbudowę po przejęciu przez parafię katolicką. W 1958 r. wykonano nowy dach nad prezbiterium, w 1962 r. w miejsce wcześniejszej nawy w konstrukcji szkieletowej wzniesiono nową, murowaną wg proj. F. Kozakiewicza. W 1982 r. zrekonstruowano sygnaturkę zmieniając kształt hełmu; w 1987 r. prezbiterium i nawę przekryto nowym stropem.

Obecnie świątynia jest kościołem filialnym parafii pw. Krzyża Świętego w Małujowicach.

Opis

Kościół usytuowany w centrum wsi, otoczony cmentarzem ogrodzonym murem z kamienia i rudy darniowej.

Kościół orientowany, jednonawowy, z trójbocznie zamkniętym, oskarpowanym, gotyckim prezbiterium oraz nawą na planie prostokąta, wzniesioną w 1962 r. Przy prezbiterium od północy posadowiona jest wydłużona, sklepiona kolebą zakrystia, ponad którą loża kolatorska, obecnie z zamurowanymi arkadami. Cokół i dolna partia murów prezbiterium wykonana została z rudy darniowej, wyżej wątek ceglany z zendrówką.

Nawa oraz prezbiterium z zakrystią nakryte są stromymi dachami z gontu, dwu- i wielospadowymi; nad prezbiterium drewniana sygnaturka z namiotowym hełmem, na sygnaturce chorągiewka z datą 1864. Zachodni szczyt prezbiterium dekorują trzy ostrołuczne blendy; w ścianie szczytowej wczepy przygotowane dla niezrealizowanej nawy. Otwory okienne prezbiterium ostrołukowe, z maswerkami.

Wnętrze kościoła salowe, prezbiterium i nawa nakryte współczesnym stropem. Z pierwotnego wystroju zachowana renesansowa, całopostaciowa, figuralna płyta nagrobna Wenczela von Oppersdorfa (zm. 1546), manierystyczne epitafium Anny Marii von Kuschenbar und Schorckav (zm. 1618) oraz barokowe epitafium barona Moritza Kottulinskiego (zm.1675).

Zabytek dostępny.

Oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 23.04.2015 r.