Historia

Żydzi na stałe zamieszkali w Lądku-Zdroju dopiero w XIX stuleciu. Była to nieliczna społeczność. W 1849 r. mieszkało w Lądku-Zdroju 8 Żydów, w 1880 r. – 16, w 1913 r. – 21 a w 1932 r. – 25. Do początku lat 20. XX w. wszyscy Żydzi zamieszkujący ówczesne po-wiaty Kłodzko, Bystrzyca Kłodzka i Nowa Ruda byli członkami Gminy Żydowskiej w Kłodzku. Samodzielną gminę utworzono w 1922 r., była to najmłodsza gmina żydowska na pruskim Śląsku1. W Lądku-Zdroju nie wybudowano synagogi lecz, jak w innych niewielkich gminach, wynajmowano pomieszczenia dla nabożeństw, w tym wypadku w jednym z hoteli. Funkcjonowała mykwa (łaźnia rytualna), a zatrudniony przez gminę rzezak prowadził ubój rytualny. Istnienie tych instytucji zapewne było związane również z potrzebami kuracjuszy Żydów przybywających ze wschodu, którzy chętnie odwiedzali Lądek-Zdrój. Gmina została urzędowo rozwiązana 11.2.1937 r., a jej członków przypisano do gminy żydowskiej w Kłodzku.

W literaturze brak informacji kiedy założono cmentarz żydowski przy obecnej ul. Śnieżnej. Jedynie na podstawie analizy materiałów kartograficznych oraz roku utworzenia samodzielnej gminy można założyć, że nastąpiło na początku lat dwudziestych XX wieku. Wiadomo, że zmarłego 4 kwietnia 1919 kupca Nathana Kapaunera pochowano jeszcze na cmentarzu żydowskim w Kłodzku. Wg zestawienia Krystiana Takuridsa z Lądeckiego Towarzystwa Historycznego najstarszy obecnie znany pochówek odbył się na cmentarzu żydowskim w Lądku-Zdroju w 1922 roku. Cmentarz żydowski jest najmłodszym elementem zespołu cmentarzy wyznaniowych powstających w tym pierwotnie niezabudowanym rejonie miasta. Formalnie w chwili założenia była to samodzielna gmina wiejska Nieder Talheim. Znacznie więcej wiadomo o okolicznościach zakupu terenu cmentarza przez miasto. W 1943 r. w księdze wieczystej Niedertalheim Band VIII Bl. 308, jako właściciel nieruchomości był uwidoczniony Reichsvereinigung der Juden in Deutschland Berlin – Zrzeszenie Żydów w Niemczech, przymusowa organizacja utworzona w 1939 r., która z mocy prawa od 4 lipca 1939 r. stała się właścicielem mienia organizacji żydowskich, w tym należących do gmin wyznaniowych cmentarzy. Na początku 1944 r. burmistrz Lądka-Zdroju wyraził chęć zakupu przez miasto działki. Ze względu na to, że teren nie mógł być przeznaczony pod zabudowę, co wynikało z ogólnych przepisów dotyczących miejsc pochówków, zaproponował niską cenę 0,1 marki za metr powierzchni. Po zatwierdzeniu przez Wydział Finansowy Prowincji Dolnośląskiej umowę sprzedaży zawarto 26 kwietnia 1944, a należność wpłynęła do kasy skarbowej 24 maja 1944 roku.

14 kwietnia 1959 Miejska Rada Narodowa w Lądku Zdroju wydała decyzję o zamknięciu cmentarza żydowskiego. Natomiast nie jest znany dokument mówiący o przeznaczeniu cmentarza do likwidacji (kolejny po zamknięciu krok wymaganego postępowania administracyjnego), podobnie jak nie są znane okoliczności i czas likwidacji nagrobków. W 2011 r. rozebrano ceglane filary ogrodzenia od strony wschodniej (ul. Ślężna) pozostawiając jedynie filary z kamiennych ciosów.

Opis

Cmentarz znajduje się na południe od Rynku, przy południowej części ul. Śnieżnej. Od północy sąsiaduje z dawnym cmentarzem ewangelickim (obecnie komunalnym), którego mur z kamienia łamanego wytycza granicę północną. Granicę wschodnią wyznacza zachowana podmurówka parkanu wykonana z kamiennych ciosów z umieszczoną niemal na osi bramą z filarami również z kamiennych ciosów (granit). Granicę południową wyznacza podmurówka ogrodzenia, z zachowanym filarem w pd.-zach., narożu, a ustawiony w 2020 r. płot z siatki przebiega po zewnętrznej stronie podmurówki. Granicę zachodnią obecnie wyznacza płot z siatki, a od strony cmentarza rośnie tam szpaler z pierwotnie formowanych grabów.

Na samym cmentarzu nie zachowały się nagrobki. Jedynie w kilku miejscach są widoczne elementy obramień grobów oraz luźne, połamane detale z kamienia, które nie sposób połączyć w całość.

Cmentarz jest obecnie jedynym, jakże skromnym, materialnym świadectwem istnienia społeczności żydowskiej w Lądku-Zdroju. Zniszczono wszystkie nagrobki, ale pozostało i nadal jest czytelne samo miejsce pochówków. W 2021 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków pod nr A/6206/1-2.

Oprac. Grzegorz Grajewski, OT NID we Wrocławiu