Szubienica lubańska jest pierwszym tego typu, profesjonalnie i kompleksowo przebada-nym, obiektem na Dolnym Śląsku. 

Usytułowanie i opis

Stanowisko położone jest na szczycie wzniesienia zwanego dawniej Górą Szubieniczną (Gal-genberg), po prawej stronie drogi Lubań – Zgorzelec, obecnie ul. Jana Pawła II. 

Szubienica miała formę cylindryczną o średnicy ponad 7 m. Mur o grubości od 1,2 do 1,6 m wzniesiono z kamieni polnych łączonych zaprawą wapienną. Do wnętrza prowadził otwór, zamykany drzwiami. Na koronie muru znajdowały się prawdopodobnie 4 filary, na których poziomo spoczywały belki egzekucyjne. 

Historia

Murowaną szubienicę w Lubaniu wzniesiono w 1492 roku na szczycie Góry Szubienicznej (Galgenberg). Wcześniej u podnóża wzniesienia istniała szubienica z dębowego drewna wy-budowana w 1437 roku w miejscu wcześniejszego obiektu, który uległ zużyciu. Zachowały się informacje o ponad 70 egzekucjach indywidualnych bądź zbiorowych. Nie wszyscy skazańcy tracili życie na szubienicy, np. kobiety skazane za zabójstwo noworodka topiono w Kwisie przy Moście Środkowym, a ciała chowano wewnątrz szubienicy. Wokół szubienicy znajdowa-ły się zapewne inne urządzenia do zadawania śmierci, takie jak: szafot, pręgierz, koło. 

Odnotowano co najmniej pięć remontów szubienicy lubańskiej w latach: 1610, 1652, 1687, 1744, 1766. W 1824 roku rajcy miejscy zdecydowali, że szubienicę należy zlikwidować. Ro-zebrano ją 22 marca 1824 roku zachowując właściwy w takich wypadkach ceremoniał.

Według Daniela Wojtuckiego w Lubaniu istniało kilka miejsc straceń. Na rynku miejskim wy-roki wykonywano koło pręgierza. W 1688 roku wzniesiono tam drewnianą szubienicę, potem kolejne. Inna szubienica istniała w miejscu zwanym Vogelstege i była przeznaczona dla żołnie-rzy, którzy dopuścili się przestępstwa karanego śmiercią. Na początku XVIII wieku wzniesio-no szubienicę przed Bramą Mikołajską. W 1706 roku stracili na niej życie trzej dezerterzy. Wyroki śmierci wykonywano również w pobliżu kapliczki słupowej zlokalizowanej miedzy Górą Szubieniczną a Bramą Zgorzelecką.

W czasie II wojny światowej teren po szubienicy przecięto okopami.

Stan i wyniki badań

Relikty szubienicy zostały odkryte w trakcie prac ziemnych wykonywanych w 2002 roku. Badania wykopaliskowe w latach 2003 i 2004 prowadzili Marcin Paternoga (kierownik ba-dań), Krzysztof Grenda, Dariusz Danel, Honorata Rutka i Daniel Wojtucki. 

Odkryto fundamenty szubienicy wzniesionej z kamieni polnych łączonych zaprawą wapienną. We jej wnętrzu, na głębokości od 10-30 cm, znaleziono kości ludzkie zalegające w różnych częściach szubienicy. W ich pobliżu odkryto elementy wyposażenia szubienicy takie jak żelaz-ne skoble i haki, które kat przymocowywał do belek egzekucyjnych, aby zawiesić na nich stryczki bądź łańcuchy, fragment łańcucha z kręgami szyjnymi skazańca, duże gwoździe słu-żące do przybijania części ciał więźniów, małe gwoździe, którymi łączono drewniane elementy szubienicy. Ujawniono również pozostałości ubioru skazańców tj. guziki z brązu, sprzączki, fragment zapięć ubrań oraz wyposażenia w postaci noży i być może monet. W centrum we-wnętrznej przestrzeni szubienicy odkryto pozostałości paleniska. Pomiędzy kamieniami, które je tworzyły widoczne były m.in. przepalone kości ludzkie. Pod paleniskiem znaleziono tzw. „jamę zmarłych” o wymiarach 2,9 x 2,3 m i głębokości 57 cm, do której kat wrzucał szczątki skazańców. W stropie jamy archeolodzy ujawnili kości ludzkie bez układu anatomicznego, przemieszane z fragmentami cegieł i naczyń. W spągu jamy znaleziono m.in. części szkieletów w układzie anatomicznym. W pobliżu szubienicy znaleziono dwa groby, przy czym jeden z nich uznano za pochówek samobójcy-wisielca. Archeolodzy planują kolejne badania wokół szubienicy. Będą poszukiwać mi.in. kamiennego szafotu, którego istnienie odnotowano w opisie remontu szubienicy z 1675 roku oraz kolejnych pochówków skazańców.

Zabytek jest dostępny i oznakowany tablicą informacyjną.

Oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 28.11.2018 r.