Obecnie są to jedyne obiekty w okolicy, które w pełni zachowały swoją pierwotną formę. Wobec powyższego, grobowce posiadają dużą wartość poznawczą i edukacyjną.

Historia

Grobowce w Karsku powstały w młodszej epoce kamienia - neolicie. Obiekty tego typu nie raz były tematem legend oraz podań ludowych, w których utożsamiane były z grobami olbrzymów. Z nazwą „grobowce gigantów” spotykamy się już w średniowieczu. Funkcjonuje ona w Niemczech do dnia dzisiejszego, w nieco zmienionej formie, jako „Hünenbetten” czyli „łoża olbrzymów”. Zaś w Polsce używana była jeszcze po II wojnie światowej. Jednakże miejscowa ludność częściej nazywała je żalami lub żalkami. Groby typu kujawskiego występują w Polsce na Pomorzu Zachodnim i Wschodnich Kujawach. Ich kamienna obstawa, odznaczająca granice mogiły, przypomina formą wydłużony trapez lub trójkąt. Podobny kształt miały domy wznoszone w neolicie przez ludność kultury lendzielskej i mogły stanowić wzorzec dla budowniczych grobowców. Megality budowano na osi wschód – zachód, a szeroki na ok. 10 m wschodni kraniec, często był miejscem pochówku jednej osoby. Początkowo wykopywano jamę i układano w niej ciało zmarłego z reguły w pozycji wyprostowanej wzdłuż osi grobowca. Następnie zasypywano je ziemią lub kamieniami. Z najbliższej okolicy zgarniano próchnicę, z której usypywano mały nasyp, zbliżony kształtem do późniejszego grobowca. Tak przygotowaną konstrukcję okalano głazami. Przy wschodniej ścianie stawiano największe kamienie, których wielkość stopniowo malała ku zwężającemu się zachodniemu krańcowi. Długość całego założenia mogła dochodzić do 100 m, zaś ciężar największych głazów do kilku ton. Prawdopodobnie dopiero po pewnym czasie zasypywano grobowiec ziemią, którą obkładano kamieniami. Jego wysokość w części czołowej dochodziła do 4 m, zaś ogonowej do 1,5 metra. Ziemię do nasypu pozyskiwano  z terenu przyległego do obu dłuższych boków budowli, w wyniku czego powstawały w tym miejscu nieckowate, podłużne rowy. We wnętrzu wschodniej części grobowca często natrafia się na pozostałości drewnianych konstrukcji, które po pewnym czasie palono. Było to prawdopodobnie miejsce kultu, w którym składano zmarłym ofiary. Budowle te świadczą o umiejętności wykorzystania dźwigni, dobrej organizacji pracy oraz znajomości podstaw astronomii.

Nienaruszone groby megalityczne należą dzisiaj do wielkiej rzadkości. Jest to efekt stopniowej rozbiórki mogił w celu pozyskania kamienia do budowy dróg i budynków. Nieobwarowane głazami groby stopniowo ulegały rozmyciu oraz wypłaszczeniu coraz bardziej wtapiając się w otaczający je krajobraz.

Usytuowanie

Megality znajdują się w odległości ok. 1,5 km na południowy zachód od miejscowości Wymykowo i 1,2 km na północny wschód od Karska. Widoczne są z daleka jako kępa drzew otoczona polami uprawnymi, leżącymi na granicy Pojezierza Myśliborskiego i Równiny Gorzowskiej.

Opis

Cmentarzysko o powierzchni ok. 2400 m2  jest dobrze czytelne w terenie. Do dnia dzisiejszego zachowały się z niego tylko dwa grobowce megalityczne. Oba, kształtu trapezowatego, usytuowane są równolegle do siebie. Mogiły usytuowane są na osi wschód-zachód, a odległość miedzy nimi wynosi o ok. 4 metry. Obydwa megality, o długości 50 m, mają podstawy wielkością zbliżone do siebie. Ich szersze podstawy, o szerokości dochodzącej do 7,4 m, zwrócone są na wschód. Węższe, o długości 2,3 m, znajdują się po zachodniej stronie. Obiekt, leżący w północnej części stanowiska, okolono ścianą wykonaną z głazów narzutowych. Na jego powierzchni  nie zaobserwowano pozostałości podziałów ani konstrukcji kamiennych.

Ścianę zewnętrzną grobowca południowego tworzą głazy narzutowe równie duże, jak w przypadku grobowca północnego. Jednakże jego wnętrze zostało podzielone na trzy części. Pierwsza „komora” jest wewnątrz pusta. Drugą wysypano drobnymi kamieniami, tworzącymi niewielki kopiec. Trzecia zaś, na odcinku 10 m, posiada zdobienia w postaci półokręgu oraz dwóch poprzecznych pasów, wykonanych z mniejszych głazów narzutowych. Pomiędzy megalitami znajduje się kurhan z płaszczem kamiennym i nasyp niewiadomego pochodzenia. Jednometrowej wysokości kurhan, o wymiarach 2 x 2 m, leży na zachodnim krańcu stanowiska. Jego kształt przypomina kwadratowy stożek o wypłaszczonym szczycie. Północny stok kopca jest lekko osunięty. Nasyp znajduje się po wschodniej stronie cmentarzyska i nie posiada żadnej obstawy lub płaszcza kamiennego. Zbudowano go na planie prostokąta o wymiarach 2 x 6 m, a jego wysokość dochodzi do 1 metra. Jego forma została zaburzona poprzez jednometrowej szerokości wkop, biegnący w poprzek nasypu. Teren stanowiska porastają drobne brzozy oraz jednolita warstwa darni.

Stan i wyniki badań

Grobowcami megalitycznym w Karsku interesowano się już na pocz.  XX w., kiedy to Ernst Sprockhoff w 1934 r. przeprowadził na stanowisku badania wykopaliskowe. Materiał zabytkowy wydobyty podczas prac badawczych zaginął. Kolejne badania na stanowisku przeprowadzono w latach 1945-1946. Tym razem były to nierejestrowane prace amatorskie. W 1973 r. grupa badaczy z Zakładu Archeologii Nadodrza Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu pod kierownictwem Ewy Nawrolskiej i Mariana Kochanowskiego, przeprowadziła na cmentarzysku badania, których celem było określenie zakresu wcześniejszych prac badawczych oraz zniszczeń dokonanych przez amatorów. Wykonano wówczas kilka sondaży. Na ich podstawie udało się ustalić , że przeprowadzone w 1934 r. prace objęły tylko nieznaczną część nasypów, a amatorskie wykopy nie spowodowały poważniejszej dewastacji. Określono wówczas dokładne położenie i datowanie obiektów oraz opisano wymiary i wygląd grobowców. 25 listopada 1998 r. obszar stanowiska został przebadany przez Tadeusza Galińskiego w ramach badań powierzchniowych Archeologicznego Zdjęcia Polski. Podczas prac badawczych nie znaleziono ruchomego materiału zabytkowego na powierzchni obiektu. Wydzielono wówczas jedną fazę funkcjonowania cmentarzyska, datowaną na epokę kamienia (neolit). 26 kwietnia 2012 r. Paulina Kubacka, z ramienia Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie, dokonała oględzin obiektów. Sporządziła wówczas dokładny opis mogił wraz z rysunkiem ich rzutu poziomego.

Cmentarzysko jest dostępne dla zwiedzających. Znajduje się na polu ornym, przez co łatwo je zlokalizować.

opr. Marta Żukowska-Bosy, OT NID w Szczecinie, 02-03-2018 r.