Historia obiektu

Badania archeologiczne wskazują, że pierwszy gród bardzki powstał w czasach plemiennych, na przełomie IX i X wieku. Wznieśli go Ślężanie. Po przejęciu Śląska przez państwo polskie pod koniec X wieku założenie obronne funkcjonowało w jego administracyjno-wojskowych ramach.

Najwcześniejsza wzmianka o Bardzie (m.in. Brido, Barda, Bardau, Bardo, Wartha) pochodzi z roku 1096 i dotyczy najazdu Brzetysława II, który miał zniszczyć istniejący od dawna gród. Czesi szybko odbudowali warownię i osadzili w niej własnego kasztelana. W 1137 r. zawarto pokój w Kłodzku i Bardo wróciło do Polski. W bulli papieża Hadriana IV z 1155 r. miejscowość jest wymieniana jako twierdza nadgraniczna. Granica miała przebiegać na południe od Barda, w pobliżu Dębowiny. Pierwszy znany z imienia kasztelan bardzki to Sobiesław wymieniony w dokumencie z 1203 roku. Z kolei w dokumentach z 1261 r. mowa o kasztelanie Bogusławie Jarosławowicu.

Pod koniec XII w. na Śląsk przybyli joannici. Jeden z ich domów powstał w 1189 r. w Tyńcu nad Ślężą. Biskup wrocławski Żyrosław II nadał mnichom tynieckim dziesięciny m.in. z Barda. Nie wiadomo dlaczego joannici zrezygnowali ze swoich praw, ale już w 1210 pojawili się w Bardzie augustianie z Kamieńca. W 1247 r na ich miejsce przybyli cystersi, którzy objęli opactwo kamienieckie. Od 1299 r. cystersi wykupowali tereny w Bardzie i Przyłęku, w tym również kasztelanię w centrum miejscowości. Ostatnim kasztelanem był Jan Sechura, odnotowywany w dokumentach z lat: 1263, 1273 i 1274.

Pierwotne założenie obronne w Bardzie miało kształt nieregularnego owalu i wymiary 350 x 250 m. Na początku XI wieku wydzielono w części północnej człon o wymiarach 30 x 40 m, do którego od południa przylegała pozostała część założenia stanowiąc podgrodzie. Między członem głównym a podgrodziem istniała fosa głębokości do 3,2 m.

Obiekt został w znacznym stopniu zniszczony w czasie budowy linii kolejowej, drogi i zabudowy  przy ul. Głównej.

Opis obiektu

Usytuowanie zabytku:

Stanowisko archeologiczne jest zlokalizowane w obrêbie mezoregionu Gór Bardzkich, w południowo-zachodniej części miasta, na zachód od centrum, w zakolu Nysy Kłodzkiej, na południe od stanowiska nr 1/1 czyli głównego członu założenia obronnego.

Opis stanowiska:

W trakcie wpisywania obiektu do rejestru zabytków zachowała się "część majdanu o wymiarach 65 x 20 m i fragment wału wysokości 3 m i szerokości około 8 m". Stanowisko 2/2 – podgrodzie i stanowisko 1/1 – człon główny należy traktować jako jeden obiekt.

Stan i wyniki badań archeologicznych:

Badania powierzchniowe w 1962 r. przeprowadził Jerzy Lodowski. Pozyskano wówczas fragmenty ceramiki analogiczne do znalezionych na terenie stanowiska 1/1, badanego w tym samym czasie, co pozwoliło badaczowi wysnuć wniosek, że niegdyś był to jeden kompleks osadniczy. Hipoteza ta po modyfikacjach obowiązuje do dzisiaj. W 1984 r. w ramach realizacji weryfikacyjno-poszukiwawczej akcji Archeologicznego Zdjęcia Polski dla obszaru 93-26 zespół w składzie: Wojciech Grabowski i Zbigniew Lissak, opracował kartę ewidencyjną stanowiska archeologicznego.

Do rejestru zabytków początkowo wpisano tylko st. 2/2, kilka lat później stanowisko 1/1.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek jest dostępny.

Autor noty: oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu. 9-07-2020