To ostatnie związane było z rozwojem gospodarczym państwa piastowskiego. Wsie tego typu – osady służebne – były jednym z elementów wczesnofeudalnego ustroju tzw. „prawa książęcego”. Odkryte tutaj archeologiczne relikty, szeroko przebadane, są bogatym źródłem wzbogacającym wiedzę współczesnych o pradziejach i czasach historycznych.  

Położenie obiektu

Stanowisko usytuowane jest 700 m na północny-zachód od wsi, nad brzegiem dawnego, wyschniętego dziś jeziora. Obecnie jest to teren płaskiego torfowiska, przechodzącego w kierunku wschodnim w niskie terasy jeziorne, a dalej w stok i wysoczyznę, na której rozlokowały się dzisiejsze Grotniki.

Historia badań

Stanowisko odkryte zostało w 1992 r. w trakcie archeologicznej inspekcji terenu przeznaczonego pod planowaną budowę oczyszczalni ścieków. Na części stanowiska narażonej na zniszczenie w trakcie budowy, o powierzchni ponad 0,5 ha, przeprowadzono w latach 1992-1993, ratownicze badania wykopaliskowe. 

Stan i wyniki badań archeologicznych

Efektem badań było odkrycie wielokulturowego stanowiska z 4 fazami jego zasiedlenia. Zarejestrowano 865 obiektów archeologicznych oraz warstwy kulturowe o znacznej miąższości, świadczące o długotrwałej eksploatacji tego terenu we wczesnej epoce żelaza i w okresie wczesnośredniowiecznym.

Najstarsze osadnictwo – związane z epoką kamienia (mezolit) – potwierdzone zostało jedynie krzemiennymi źródłami ruchomymi. Z wczesnego okresu epoki brązu zarejestrowano obozowisko z obiektami typu szałasowego prawdopodobnie o funkcji mieszkalnej. Następny etap zasiedlenia tego obszaru przypada na okres funkcjonowania kultury pomorskiej, a reprezentowane było przez pozostałości mieszkalnych obiektów naziemnych (słupowych) oraz licznych jam gospodarczych, a także bogaty inwentarz zabytków ruchomych. Najmłodszy horyzont chronologiczno-kulturowy na stanowisku to osada z wczesnego średniowiecza, z którą wiąże się najliczniejsza grupa źródeł archeologicznych. 

Osada wczesnośredniowieczna.

Zabudowę osady stanowiły obiekty mieszkalne, obiekty gospodarcze, jamy zasobowe i odpadkowe oraz obiekty produkcyjne. Do budowy obiektów mieszkalnych, naziemnych, (zarejestrowano ich 9) użyto głównie  konstrukcji zrębowych. Ich powierzchnie użytkowe mieściły się w granicach 15-18 m2. Wyposażone były w paleniska. Część chat posiadała podłogi drewniane. Obiekty gospodarcze lokowane były jako przybudówki chat, bądź wolnostojące. W obrębie osady działał piec do wypału ceramiki, piec wapienniczy. Prace archeologiczne dostarczyły istotnych informacji o wewnętrznym rozplanowaniu osady. Obiekty występowały w skupiskach tworząc zagrody o rozproszonym układzie przestrzennym, które tworzyły budynki mieszkalne wraz z sąsiadującymi zabudowaniami gospodarczymi. Zagrody zlokalizowane były wzdłuż linii brzegowej dawnego jeziora. 

Płaski brzeg jeziora, nad którym położone było stanowisko, wielokrotnie był zalewany podczas okresowych wahań jego poziomu. Spowodowało to w konsekwencji utworzenie się warstwy torfu, która, co zdarza się nieczęsto,  pozwoliła zachować się przez wieki wielu przedmiotom z surowców organicznych. Ten aspekt badań zasługuje na szczególną uwagę. Odkryto mianowicie duże ilości przedmiotów z drewna będących m. in. pozostałościami po warsztatach produkcyjnych. Wyróżniono warsztat ciesielski (ze znaleziskami pałek ciesielskich, strugiem) oraz warsztat tokarski (z toczonymi  drewnianymi talerzami, misami, pokrywkami). 

Badania wykopaliskowe osady dostarczyły licznych materiałów do rekonstrukcji poziomu kultury materialnej jej mieszkańców. Z zajęciami rolniczymi związane są radła, sierpy, radlice, widły. Z rybołówstwem wiążą się ciężarki do sieci, raki do chodzenia po lodzie. Produkcja odzieży manifestowała się odkryciami, przęślicy, przęślików, szydeł, igieł, guzików. Bogato reprezentowane jest wyposażenie chat w sprzęty kuchenne (naczynia ceramiczne, noże, łyżki, wiadra). Znalazły się tutaj też ozdoby stroju, elementy uzbrojenia (m. in. groty, ostrogi), przedmioty codziennego użytku (osełki, oprawki, dłuta) oraz moneta – denar krzyżowy  z 2 poł. XI w. 

Tutejsza ludność trudniła się rybołówstwem, uprawą roli i hodowlą, w której dominował chów świń nad bydłem. 

Osada wczesnośredniowieczna była zamieszkana w okresie od 2 poł. XI do XIII wieku. 

Oprac. Elżbieta Wyrwińska, NID, Specjalistyczna Pracownia Terenowa w Trzebinach, 07-06-2021 r. 

Bibliografia

• Lasak I., Obozowiska z epoki brązu w Grotnikach, woj. leszczyńskie, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 37, Wrocław 1996, s. 91-109,
• Wyrwińska E., Wczesnośredniowieczna osada odkryta na wielokulturowym stanowisku nr 6 w Grotnikach, gm. Włoszakowice, woj. leszczyńskie, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 3, Poznań 1995,  s.139-152.