Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 1 - Zabytek.pl

Adres
Buk

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. goleniowski, gm. Przybiernów

Zamek w Buku, to cenny przykład średniowiecznego budownictwa obronnego.Jest to obiekt o dużej wartości poznawczej i edukacyjnej, ponieważ częściowo zachował swój pierwotny kształt, co umożliwia rozpoznanie cech charakterystycznych dla tej formy osadniczej.

Historia

Na podstawie dotychczasowych badań, czas powstania stanowiska określono na późne średniowiecze. Była to siedziba miejscowego możnowładcy, którą wybudowano w poł. XIII wieku, zaś w XVII w. ostatecznie porzucono. Jednakże obiekt może być starszy i prawdopodobnie powstał na fundamentach grodu stożkowatego. Przemawiać za tym mogą wyniki badań, przeprowadzonych w 1989 r. na obiekcie, jak też informacja o rycerzu Mikołaju z Buku znajdująca się w dokumencie z 1225 roku. Kolejnym właścicielem tego terenu była rodzina von Plötz, która około połowy XIII w. wzniosła tę budowlę i wykorzystywała jako siedzibę rodową do 1380 roku. Z XIV w. pochodzi kolejna informacja, dotycząca miejscowości Buk, który wymienia się jako główną siedzibę rodziny von Flemming. Ród ten wywodził się z Flandrii i należał do tzw. „szlachty zamkowej”. Na terenie ówczesnego Księstwa Zachodniopomorskiego tylko osiem rodzin szlacheckich posiadało ten przywilej. Nadanie to, prócz pozwolenia na budowę i posiadanie zamków, dawało pewne uprawnienia sądownicze. Stawiało to Flemmingów w uprzywilejowanej pozycji względem innych rodów szlacheckich. O dużym znaczeniu miejscowości Buk, dla członków tego rodu, może świadczyć używanie przez nich tytułu „pan na Buku”. Dotyczyło to również osób, do których posiadłość formalnie nie należała. W pewnym momencie nastąpił podział posiadłości między trzy linie rodowe Flemmingów. Nie jest znana dokładna data opuszczenia zamku, wiadomo jednak, że w XVI w. każda z odgałęzień rodowych mieszkała już oddzielnie. Ostatnią wzmiankę o „starym zamku” znajdujemy w dokumentach z 1587 roku. Prawdopodobnie obiekt mógł być jeszcze po tej dacie wykorzystywany. Ostatecznie w XVII w. popadł w ruinę. Stanowisku towarzyszy nowożytne założenie obronne oraz dwór. Zamek jak też trzy bukowskie posiadłości, będące własnością poszczególnych odgałęzień genealogicznych rodu Flemingów, zostały zaznaczone na mapie pochodzącej z inwentarza Bronischa – Ohlego z 1939 roku.

Usytuowanie

Obiekt znajduje się na południowo - wschodnim krańcu miejscowości Buk. Stanowisko porośnięte jest lasem bukowym, który porasta północno – pomorski pasie moreny dennej. Zamek wzniesiono na wierzchołku owalnego pagórka, tzw. drumlinu, którego wysokość dochodzi do 7 metrów. Obecnie otaczają go z czterech stron podmokłe łąki, które są pozostałością po płytkim jeziorze, o nieregularnym kształcie. Wyniesienie, na którym znajduje się stanowisko tworzyło wąskie pasmo lądu, wcinające się w dawne jezioro i dzielące je na dwie części. Było to miejsce o dużych walorach obronnych i obserwacyjnych.

Opis

Pierwszy, pełny opis zamku, według Zbigniewa Radackiego, pochodzi z 1500 roku. Według niego w obrębie obiektu znajdowała się brama z budynkiem bramnym, wieża z przejazdem i dom mieszkalny z fasadą zwróconą na południe. Całość złączona była murem obwodowym, który już wówczas wraz z palisadą, mostami i fosami wymagał naprawy, aby mógł nadal spełniać funkcje obronne. Obecnie budowla jest w ruinie, a jej pozostałości widoczne są w postaci murów, których grubość dochodzi do dwóch metrów. Prostokątny w zarysie zamek rycerski, o wymiarach 25 x 37 metrów, wybudowano głównie z kamieni oraz sporadycznie cegieł, łączonych zaprawą wapienną. W jego północnej części znajdują się relikty murów dwóch pomieszczeń. Jedno z nich było wieżą z przejazdem bramnym, drugie zaś budynkiem mieszkalnym. Po przeciwnej stronie, w południowej części obiektu, znajdują się relikty budynku bramnego. Widnieje on jako siodłowate wgłębienie w murze, którego szerokość dochodzi do dwóch metrów. Zamek otoczono systemem obronnym, składającym się z trzech pasm wałów, oddzielonych od siebie mokrą fosą. Północna część stanowiska jest najbardziej obwarowana. Może mieć to związek z istnieniem w tym miejscu dawnego połączenia lądowego. Siedmiometrowe wzgórze, na którym posadowiono obiekt, otacza szeroka na dwanaście metrów fosa, której głębokość wynosi dwa metry. Za nią widoczne jest dookolne pasmo, mocno zniwelowanego wału. Tylko jego północny fragment wyraźnie odznacza się w terenie, stanowiąc jakby osobny element obwarowań. Jego wysokość dochodzi do czterech metrów, zaś długość do 50 metrów. Za nim ulokowany jest kolejny, poprzeczny nasyp, przedzielony od pierwszego fosą jedenastometrową o półtorametrowej głębokości. W miarę oddalania się od zamku, kolejne wały są niższe i krótsze, zaś fosy węższe i płytsze.

U wylotu bram zamku istnieją dwie niewielkie groble, których krawędzie wzmocniono podwójnym rzędem kamieni. Rozplanowane na osi północ – południe, łączą one zamek z przejściem na północy oraz z podzamczem ulokowanym na południu. Południowa część założenia obronnego widoczna jest jako dwumetrowe wyniesienie terenu, na szczycie którego znajdują się pozostałości kamiennej konstrukcji. Podzamcze kształtem przypomina odwrócony trapez, obwiedziony od zachodu i południa rozmytym wałem. Jego zachodni i wschodni brzeg wzmocniono kamieniami. Tę część stanowiska od południowego pasa lądu odcina fosa, w której obecnie płynie niewielka rzeczka.

Stan i wyniki badań

Zamkiem w Buku interesowano się już na pocz. XX wieku. Do 1939 r. przeprowadzono na stanowisku liczne badania powierzchniowe. Kolejne tego typu prace badawcze odbyły się w 1953 oraz 1960 roku. Wówczas to Władysław Filipowiak, Henryk Dziurla, Władysław Garczyński i Ryszard Wołągiewicz dokonali oględzin stanowiska oraz ustalili jego chronologię na XIII – XIV wiek. W 1989 r. zespół badaczy z Pracowni Archeologiczno – Konserwatorskiej Przedsiębiorstwa Państwowego Pracowni Konserwacji Zabytków Oddział Szczecin pod kierunkiem dr Eugeniusza Cnotliwego przeprowadził badania powierzchniowe, wiertnicze oraz sondażowe. W trakcie prac badawczych wykonano 85 otworów wiertniczych wzdłuż dwóch przecinających się osi oraz jeden wykop sondażowy o wymiarach 2 x 2,4 metra, usytuowany na środku dziedzińca. W odkrytych wówczas nawarstwieniach zaobserwowano pozostałości gruzu ceglanego oraz kamieni świadczące o kolejnych etapach budowy obiektu oraz jego upadku. Ponadto, pod poziomem bruku kamiennego wykonanego z kamieni polnych, natrafiono na warstwę zawierającą gruz ceglany. Wraz z pozostałościami cegieł znaleziono żelazny grot bełtu kuszy, kawałek osełki z łupku, liczne fragmenty ceramiki, szkła oraz kości zwierzęcych. Warstwa ta może być pozostałością po niwelacji dziedzińca lub świadkiem istnienia w tym miejscu wcześniejszego założenia obronnego, w postaci gródka stożkowatego. Podczas prac badawczych sporządzono dokumentację opisową, fotograficzną i rysunkową, w tym plan warstwicowy grodziska oraz plan nawarstwień stanowiska, powstały na podstawie odwiertów sondażowych. Zinwentaryzowano także relikty murów zamku. Badania te pozwoliły na bardziej precyzyjną ocenę zasięgu oraz chronologii stanowiska, którego początki funkcjonowania określono na XIV w., zaś koniec na XVI wiek. 14 października 1990 r. obszar obiektu został przebadany przez Antoniego Porzezińskiego w ramach badań powierzchniowych Archeologicznego Zdjęcia Polski. Na ich podstawie oraz badań weryfikacyjnych PA-K PP PKZ w Szczecinie wydzielono jedną fazę funkcjonowania obiektu. Stanowisko uznano za grodzisko, zaś jego datowanie określono na XIII - XIV wiek.

Stanowisko jest dostępne dla zwiedzających.

Oprac. Marta Żukowska-Bosy, OT NID w Szczecinie, 12-03-2018 r.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_32_AR.38911, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_AR.341707