Usytuowanie i opis

Stanowisko jest  położone ok. 250 m w linii prostej na wschód od zabudowań wsi Niedziałowice Pierwsze i ok. 400 m na zachód od koryta rzeki Uherki, na lekkim wzniesieniu,  po północnej stronie szosy Niedziałowice Pierwsze – Depułtycze Stare. Leży na niewielkiej wyniosłości nazywanej lokalnie „Mogiłki“ lub  „Cmentarz Powstańczy“. 

Opis stanowiska: Cmentarzysko zajmuje teren o powierzchni ok. 25 arów, w całości nieużytek porośnięty trawą, z kępami drzew i krzewów na zachodnim obrzeżu. Przecina je droga polna. Na powierzchni nie zachowały się ślady mogił ziemnych. Forma terenowa jaką zajmuje cmentarz w postaci niewielkiego wyniesienia terenowego dochodzącego miejscami do wysokości 2 m sprawiła, że podczas badań AZP mylnie określono stanowisko jako kurhan z okresu średniowiecza. W centralnej części cmentarzyska stoi współczesny drewniany krzyż na niskim murowanym postumencie.

Historia

Cmentarzysko z okresu średniowiecza, po weryfikacji w wyniku archeologicznych badań wykopaliskowych określone jako cmentarzysko nowożytne.

Stanowisko do literatury wprowadził w 1964 r. Stanisław Skibiński. Zanotował, że „Przy  drodze Niedziałowice-Depułtycze znajduje się pagórek, uważany przez ludność za „cmentarz powstańczy” nazwany „Mogiłki”. Średnica obiektu wynosi około 50 m”. Chronologia cmentarzyska w decyzji o wpisie do rejestru zabytków została wstępnie wyznaczona na okres średniowiecza. W wyniku badań Archeologicznego Zdjęcia Polski przeprowadzonych w 1985 r. przez Andrzeja Bronickiego,  stanowisko określono jako kurhan prawdopodobnie z okresu średniowiecza, w obrębie którego miejscowa ludność wykopywała ludzkie szkielety. Według lokalnej tradycji jest to mogiła powstańców z 1863 roku. Po weryfikacji na podstawie wyników archeologicznych badań wykopaliskowych wykonanych w 2005 r. chronologia zabytku uległa zmianie i obecnie stanowisko jest określane jako cmentarz datowany na okres nowożytny. 

Stanowisko było badane wykopaliskowo w 2005 roku przez Andrzeja Bronickiego.  Przebadano w sumie powierzchnię 91 m2. Odsłonięto część nowożytnego cmentarza grzebalnego, ulokowanego prawdopodobnie na terenie całego wzniesienia. Układ grobów był chaotyczny, niejednokrotnie pochówki młodsze niszczyły starsze lub je uszkadzały. Wszystkie szkielety były zorientowane głową na zachód.  Prostokątne jamy grobowe drążono w kredowym calcu, często występowały szczątki drewnianych trumien. W sumie odkryto 48 jam grobowych, z czego 12 odsłonięto częściowo. Wyeksplorowano w całości lub w części szczątki ok. 50 osobników, wśród których przeważały szczątki dzieci w różnym wieku. Nie stwierdzono intencjonalnego wyposażenia grobów i nie pozyskano znalezisk  o walorach datowników (tylko w jednym grobie znaleziono 1 fr. ceramiki siwej).  Wyniki badań wykluczyły kurhanowy charakter stanowiska. Nie znaleziono mogił powstańczych. Ustalono również, że teren wzniesienia był użytkowany jako cmentarz grzebalny co najmniej kilku pokoleń. Południowa część cmentarza  została zniszczona w trakcie budowy szosyw latach 70. XX w.

Zabytek dostępny dla zwiedzających. 

Oprac. Ewa Prusicka, OT NID Lublin, 01.04.2020 r.