Stanowi cenne źródło do poznania budownictwa obronnego z okresu wczesnego średniowiecza i czasów nowożytnych.

Usytuowanie i opis

Grodzisko o lokalnych nazwach: „Bęben”, „Zamkowa Góra”, jest położone 12 km na zachód od Lublina i ok.1,5 km na północny wschód od stacji kolejowej Motycz.  Znajduje się na prawym brzegu Czechówki (zwanej też Motyczką), na skraju cypla lessowgo, wchodzącego w dolinę rzeki. Na południe od stanowiska rozciąga się obszar źródliskowy Czechówki, która obmywa cypel od południowego-zachodu, zachodu i północy. Dodatkowo forma terenowa, gdzie położone jest stanowisko, od wschodu jest odcięta przez głęboki wąwóz, rozszerzający się na południowy-wschód. 

Opis stanowiska: Gródek należy do  typu małych grodzisk wyżynnych, z pojedynczym wałem i fosą, których fragmenty dobrze zachowały się od strony południowej, tj. od wysoczyzny. Powierzchnia grodziska wynosi ok. 0,13 ha. Obecnie zachowana wysokość między fosą a górnymi partiami wału wynosi ponad 3 m, z czego 2 m jest nasypem wałów, a 1 m wyprofilowano w calcu. Obiekt jest częściowo zniszczony w wyniku dawnej długotrwałej orki. W dwu minionych dekadach - korzeniami drzew i krzewów. W ostatnich latach, właściciel obiektu, przeprowadził prace ziemne, w wyniku których znacznie przekształcił teren gródka.

Historia

W oparciu o wyniki badań archeologicznych można przyjąć, że gród funkcjonował w okresie wczesnego średniowiecza,  w VIII i IX wieku. Fortalicjum  jest datowane na XVII -XIX wiek.

Stan i wyniki badań archeologicznych

W latach 60. XX wieku na samym stanowisku, jak i w jego pobliżu, prowadzono prospekcje powierzchniowe, które przyniosły liczne materiały ceramiczne z VIII-IX wieku. Badania wykopaliskowe o charakterze weryfikacyjno-sondażowym były prowadzone w latach 1980, 1982 i 1983 przez Irenę Kutyłowską i Stanisławę Hoczyk-Siwkową. Założono 9 wykopów sondażowych o łącznej powierzchni 152,5 m2. Dwa wykopy sondażowe zostały wytyczone około 100 m na południe od granicy stanowiska, w głębi cypla, 6 wykopów stycznie do elementów obronnych (wału i fosy) lub w ich obrębie oraz jeden wykop w centralnej części majdanu grodziska

Badania powierzchniowe w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski zostały przeprowadzone na stanowisku w 1982 r.  i w 2010 r.

W  wyniku kilkuletnich badań na grodzisku udało się stwierdzić, że przed założeniem grodu, zwieńczenie cypla miało formę lekkiego wyniesienia, które poddano niwelacji. Po tej czynności, od strony wysoczyzny została przekopana fosa i wzdłuż obwodu uformowano wał. Na stokach wydrążono stopnie, na których zostały oparte kolejne elementy konstrukcji wałów. Na wyższej platformie, o szerokości 2 metrów, ustawione były drewniane skrzynie o szerokości od 2 do 3 m. Z kolei na partiach stoków, poniżej drewnianych elementów, usypano ziemny płaszcz chroniący bale przed pożarem. Prawopodobnie zewnętrzne lico wału było dodatkowo osłonięte brukiem, o czym świadczy fakt, że w trakcie badań z zasypiska fosy pozyskano sporą ilość kamieni. Jeśli chodzi o wewnętrzną część umocnień – stycznie do pionowej ściany konstrukcji skrzyniowej została utwardzona gliną powierzchnia o szerokości około 1,7 m. Ponad nią zbudowano drewniane zadaszenie, wsparte na ścianie wzniesionej z bali drewnianych. Ściana ta biegła równolegle do lica skrzyń, od strony majdanu grodu. Na poziomie starannie wykonanego klepiska zebrano wiekszość zabytków: fragmenty naczyń glinnianych, kości zwierzęce i przedmioty żelazne ( w tym cenne znalezisko żelaznego grota z zadziorami). Świadczy to, że przy wałach koncentrowała się niemal cała aktywność mieszkańców grodu. Trudno jednak wskazać czy w tej strefie grodu znajdowała się część gospodarcza czy też mieszkalna. Wstępnie można przyjąć, że ta wydzielona przestrzeń miała postać pomieszczeń o szerokości 1,70 m i długości 2,00-3,00 m, co było wymuszone rozmiarami skrzyń wałów.  

Na południe od grodziska, na rozległym płaskowyżu, w miejscu przebiegu współczesnej drogi, stwierdzono funkcjonowanie w okresie od VIII do IX w., a więc  równocześnie z grodem, rozległej osady otwartej. Zostały tam odkryte pozostałości ziemianki z paleniskiem płaskim wyłożonym otoczakami. Chronologię wyznaczono na podstawie licznych znalezisk fragmentów naczyń glinianych znalezionych w obrębie domostwa.

W XVII w. grodzisko zostało w dużej części zniszczone podczas adaptacji wczesnośredniowiecznego grodu na fortalicjum. Wówczas wał przekształcono częściowo w trzy trójkątne bastiony ziemne od strony północnej, wschodniej i zachodniej. Uzyskany w trakcie badań skromny nowożytny materiał zabytkowy wykluczył funkcjonowanie tu trwałego obiektu mieszkalnego typu średniowieczny gródek lub nowożytny dwór obronny. Stwierdzono że nowożytny obiekt o funkcji militarnej (fortalicjum) był użytkowany do XIX wieku nie stale ale tylko doraźnie.

Zabytek dostępny po uzgodnieniu z właścicielem posesji, oznakowany.

Oprac. Ewa Prusicka, OT NID Lublin, 25.04.2019 r.