grodzisko, st. 1 - Zabytek.pl
Adres
Majdan Górny
Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. tomaszowski, gm. Tomaszów Lubelski
Usytuowanie i opis
Grodzisko w Majdanie Górnym jest zlokalizowane w północnej części wsi, na wzniesieniu „Biała Góra“ o wysokości 349.20 m n.p.m., położonym między dolinami Huczwy i Sołokiji. Za teren grodziska uważany jest obecnie cały teren „Białej Góry“, albo tylko jego najwyższa, północno-zachodnia część o lokalnej nazwie „Medno”.
Grodzisko jest prawie nieczytelne w terenie. Do dziś zachowały się szczątkowo wały (nasypy) ziemne o bliżej nieznanej budowie wewnętrznej (konstrukcji), przebiegu prostoliniowym i półkolistym na stoku północnym oraz od strony południowo-zachodniej wzniesienia, interpretowane jako pozostałości fortyfikacji dawnego grodu.Były dobrze widoczne w terenie jeszcze w latach 60. XX wieku. Zostały zniszczone najpewniej w wyniku naturalnej erozji oraz różnych prac ziemnych związanych z funkcjonowaniem stoku narciarskiego.
Historia
Pierwsze informacje o grodzisku w Majdanie Górnym zostały umieszczone w pod koniec XIX w. w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich w postaci przytoczonej legendy, według której na Białej Górze miał znajdować się zamek otoczony fosą, ze studnią w środku lub zamek i miasto o nazwie Medno, zniszczone w XIII wieku przez Tatarów. Z kolei K. Zalewski w artykule Podania nazw miast i miejscowości, zanotował w 1901 r. inną opowieść, według której miasto to zostało zniszczone przez Szwedów, którzy nie mogąc go zdobyć, podpalili je w ten sposób, że „namoczony groch w okowicie dali jeść gołębiom, a przywiązawszy im hubki do ogona, puścili na miasto, które zgorzało do szczętu“. Trzecia z krążących opowieści o Białej Górze, wymienia stojący tam klasztor, po którym w okresie międzywojennym miano odkryć na stokach wzniesienia od strony Justynówki żelazne drzwi zamykające wejście do lochu. Podobno znaleziono również krzyż i kielich, który miał należeć do tegoż klasztoru.
Do literatury naukowej grodzisko wprowadził w 1951 roku Stefan Nosek. W latach 60. XX wieku Andrzej Hunicz znalazł na polach leżących na Białej Górze kilkanaście fragmentów ceramiki datowanej od VIII po X wiek, a także jeden fragment z XIII-XIV wieku, ułamki cegieł, węgle drzewne i polepę. Grodzisko w 1967 r. zostało uznane jako zabytek.
Stan i wyniki badań
Badania weryfikacyjno-sondażowe na grodzisku prowadził w latach 1970-71 Andrzej Hunicz. Założył 13 wykopów, przeważnie o wymiarach 1,5x4 m, zlokalizowanych w najwyższej części Białej Góry, gdzie na powierzchni najliczniej zalegały fragmenty naczyń wczesnośredniowiecznych. Badacz wykonał również (wspólnie z Jerzym Butrymem i Andrzejem Henkielem z ówczesnego Instytutu Nauk o Ziemi UMCS w Lublinie) 45 odwiertów geologicznych. W 1998 r. Henryk Maruszczak przeprowadził kolejne badania - 48 odwiertów geologicznych oraz analizę do topografii terenu na podstawie dostępnych źródeł kartograficznych.
W trakcie badań archeologicznych nie natrafiono na pozostałości, które można by było łączyć z fortyfikacjami grodziska. Zarejestrowano kilka obiektów o bliżej nieokreślonych chronologii i funkcji, w tym paleniska oraz nieliczne (od kilku do kilkunastu w jednym wykopie) zabytki: fragmenty ceramiki naczyniowej wczesnośredniowiecznej z XII i XIII wieku, żelazny grot strzały z zadziorami, ceramikę nowożytną oraz fragmenty cegieł i kafli z XVII-XVIII wieku, polepę, a także zabytki pradziejowe neolitycznej kultury pucharów lejkowatych. Towarzyszące badaniom wykopaliskowym odwierty geologiczne wykazały, że domniemane wały ziemne są obiektami naturalnymi. Na tej podstawie Andrzej Hunicz stwierdził brak podstaw do uznania stanowiska za grodzisko.
Ustalenia te zweryfikował Henryk Maruszczak uzyskanymi wynikami wierceń geologicznych i kwerendy w źródłach kartograficznych. Badacz ustalił, że w późnym średniowieczu na Białej Górze, na obszarze 40-50 ha istniały fortyfikacje ziemne składające się z czterech wałów o przebiegu prostoliniowym na jego stoku północnym: trzech w przybliżeniu o przebiegu południkowym, tj. prostopadłych do dłuższej osi wzniesienia, jednego o przebiegu równoleżnikowym. Ustalił też istnienie „małego gródka obronnego” o powierzchni ok. 1 ha, otoczonego dwoma półkolistymi wałami usytuowanego na jednym z cypli od jej południowo-zachodniej strony. Potwierdzają to rosyjskie mapy topograficzne z 1890 i 1914 roku. H. Maruszczak uważa ponadto, że założenie obronne na Białej Górze pełniło funkcję refugium i było najpewniej dwufazowe - do fazy starszej należy wczesnośredniowieczny „mały gródek”, zaś do młodszej wały podłużne datowane na późne średniowiecze (po XIII w.). Z kolei Marek Florek interpretując badania na Białej Górze twierdzi, że nasypy ziemne określone jako wały to obiekty antropogeniczne, ale nie o charakterze fortyfikacji.
Według jego ustaleń, są to najpewniej nasypy wyznaczające dawne podziały własnościowe (granice pól). Ma na to wskazywać w większości regularny prostoliniowy ich przebieg, pokrywający się częściowo z obecnymi podziałami gruntów, a także brak analogii podobnych umocnień w grodziskach wczesnośredniowiecznych. Nie wyklucza też ich chronologii nowożytnej z uwagi na liczne znaleziska zabytków datowanych na XVII i XVIII w.
Zabytek dostępny. Północna część Białej Góry jest zagospodarowana jako stok narciarski z wyciągiem.
Opac. Ewa Prusicka, OT NID Lublin, 19-06-2020 r.
Rodzaj: grodzisko
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_06_AR.1702, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_AR.2928240