Opis

Usytuowanie zabytku

Grodzisko w Suśćcu, o lokalnych nazwach Kościółek lub Zamczysko, jest położone około 4 km na południowy zachód od zabudowań wsi, na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwa Józefów - Leśnictwo Wapniarka, w obrębie rezerwatu przyrodniczego „Nad Tanwią”. Znajduje się przy ujściu potoku Jeleń do Tanwi, na naturalnym wysokim wyniesieniu (246 m n.p.m., jednocześnie najwyższy punkt w okolicy) schodzącym stromymi skarpami w bagniste doliny rzeczne.

Opis stanowiska

Grodzisko leży na lessowym wzgórzu o nieregularnym kształcie i stromych zboczach, powierzchni około 7 ha i wysokości względem dna doliny około 21-22 m. Samo grodzisko zajmuje wschodnią część wzgórza, nieco szerszą od pozostałej, o powierzchni ok. 3,5-4 ha. Wał ziemny, zbudowany wzdłuż kerawedzi wzgórza, zachował się do wysokości od 1 do 2 metrów, przy szerokości u podstawy 4-5 metrów. Otacza on dość wydłużony i nieregularny w planie majdan o powierzchni ok. 1,5 ha.

Dzieje stanowiska

Po raz pierwszy nazwa „Zamczysko”, na oznaczenie miejsca u ujścia Jelenia do Tanwi, wraz z sygnaturą oznaczającą klasztor, pojawiło się na austriackiej mapie Galicji i Lodomerii wykonanej w latach 1779-1783 (tzw. mapie Miega). Sporo informacji o tym miejscu zapisał archiwariusz rodu Zamoyskich - Mikołaj Stworzyński w swoim opisaniu Ordynacji Zamojskiej z 1834 roku - najpierw przy opisie miejscowości Huta Par (obecnie Paary) zanotował: „Jest w Rewirze Parskim Rzeka Wielen zwana (obecnie Jeleń), ta ma swóy początek z zrzódła z pod góry w lesie pod Rybnicą wytryskującego, ta Rzeka w Tanew wpada pod Zamczy-skiem. Zamczysko leży w Rewirze Parskim należało dawniey do Proboszcza Tomaszowskiego Łacińskiego, teraz przez zamianę przeszło na rzecz Ordynacyi. Bywałtu dawniej Klasztor Ruski Bazyliański, potem Cerkiewka tylko została, nareszcie dla dogodności włościan Suśca, Grabownicy, Rybnicy i Skwarek utrzymywano w tem mieyscu Kościółek należący do Proborstwa Tomaszowskiego, w którym Proboszcz był obowiązany utrzymywać wikarego“. Po raz drugi wspomniał o grodzisku przy opisie pobliskiej wsi Rybnica: „Za Rybnicą nad rzeką Tanwią mieysce Zamczysko zwane, gdzie musiał dawniey być iakiś zamek i Kościół czyli Cerkiew, gdzie późniey pozostała Kaplica z wsią Skwarki zwaną..“. Z kolei w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich” czytamy, że „o 1/2 mili od wsi, w lesie, wznosi się zarosła lasem góra, Zamczyskiem zwana. Podanie głosi, iż aby zniszczyć ten zamek Tatarzy sypali groch moczony w wódce, a gdy gołębie usnęły, chwytali je przywiązując hubkę zapaloną i puszczali do zamku, który tym sposobem zostałzapalony. Zamek ten istniał do czasów konfederacyi Tyszowieckiej 1656 r. Przy zamku stał kościółek filialny z drzewa, w 1818 roku rozebrany. Obecny wzniesiono w 1862 r., o 1/2 mili od zamku, przy wsi, w lesie do ordynacyi Zamoyskich należącym. Przy kopaniu fundamentów znajdowano liczne czaszki i kości ludzkie“.

Do literatury archeologicznej grodzisko w Suśćcu wprowadził w połowie lat 50. XX wieku Jan Gurba oceniając jego chronologię na wczesne średniowiecze. W 1967 r. zostało uznane za zabytek.

Stan i wyniki badań archeologicznych

Pierwsze badania powierzchniowe na stanowisku prowadził w latach 50. XX w. Jan Gurba nie znajdując żadnych zabytków.

Kolejne badania powierzchniowe wykonał w 1966 r. Andrzej Hunicz, podczas których zebrał fragmenty naczyń wczesnośredniowiecznych (pochodzących z okresu przed IX w.), późnośredniowiecznych i nowożytnych. 

Ten sam badacz w 1971 roku przeprowadził na stanowisku badania weryfikacyjno-sondażowe zakładając na terenie majdanu grodziska 9 wykopów, w większości o wymiarach 5x2 m (jeden z wykopów również przeciął wał otaczający majdan). W trakcie badań odkryto paleniska i jamę gospodarczą o funkcji najpewniej zasobowej, ze ściankami wzmocnionymi plecionką lub drewnem, datowane na wczesne średniowiecze. Zarejestrowano również ceramikę wczesnośredniowieczną. Najważniejsze odkrycia były związane z okresem nowożytnym i dotyczyły funkcjonowania klasztoru bazyliańskiego. Były to liczne fragmenty naczyń glinianych, cegieł, kafli, datowane na XVII i XVIII wiek. Z tego okresu pochodziło również 5 zarejestrowanych grobów, zwiazanych z funkcjonowaniem cmentarza przycerkiewnego. Nie zarejestrowano żadnych zabytków, które można łączyć z funkcjonowaniem zamku, który według tradycji, miał stać zanim zbudowano klasztor. Wał ziemny otaczający majdan, miał charakter wyłącznie nasypu ziemnego i nie posiadał żadnych wewnętrznych konstrukcji drewnianych. 

Wyniki badań na stanowisku wykazały dwie fazy osadnicze: wczesnośredniowieczną i nowożytną. W fazie z wczesnego średniowiecza wyróżniono dwie podfazy: starszą, datowaną na VIII-IX w. – związaną z funkcjonowaniem osady otwartej; młodszą, datowaną od XI lub od XII w. do XIII włącznie - związaną z funkcjonowaniem grodu. Wały ziemne zostały usypane w okresie funkcjonowania grodu, jednak część badaczy sądzi, że miało to miejsce w okresie nowożytnym w XVII-XVIII w. i było związane z obecnością klasztoru unickiego, natomiast we wczesnym średniowieczu funkcjonowała jedynie osada otwarta.

Zabytek dostępny. Grodzisko położone na terenie rezerwatu przyrodniczego „Nad Tanwią”, na szlakach turystycznych Roztocza.

Oprac. Ewa Prusicka, OT NID Lublin, 08-07-2020 r.