Usytuowanie i opis

Grodzisko w Sajczycach, o lokalnych nazwach Horodynki, Horodyszcze lub Horodysko, jest położone około 2 km na północ od zwartej zabudowy wsi Sajczyce. Znajduje się na niewielkim wyniesieniu w obrębie doliny Uherki i jej dopływu Lepituchy, około 400-500 m na zachód od koryta Uherki. Jest to teren zalesiony i podmokły, obfitujący w liczne rozlewiska.

Grodzisko o powierzchni około 0,48 ha ma kształt elipsowaty, gdzie dłuższa oś ma długość 75 m, zaś krótsza 55 metrów. Pojedynczy, dobrze zachowany wał ziemny opasujący majdan o powierzchni około 0,34 ha,  zachował się do wysokości 0.5-1m wzgledem majdanu i około 1 m wzgledem fosy, szerokość wału u podstawy wynosi ok.7 metrów. Obiekt otacza fosa. Od strony północno-wschodniej i północno-zachodniej biegnie odcinkowy, podkowiasty wał o długości do 120 m, około 5-6 m szerokości i 0,3-0,5 m wysokości.

Historia

Stanowisko odkrył  i wprowadził do literatury Stanisław Skibiński na początku lat 60.XX wieku. W 1961 r. zostało uznane jako zabytek.

Stan i wyniki badań 

Badania weryfikacyjno-sondażowe na grodzisku prowadził w 1980 roku Jerzy Cichomski. W czasie prac wykopaliskowych założono w południowej części grodziska 4 wykopy sondażowe o ogólnej powierzchni 30 m2 (każdy wykop o wymiarach 5x1,5 m): nr I w szczytowej partii wału, nr II na zewnętrznej części wału, nr III i IV na majdanie, u podstawy wału. Wykonano ponadto 36 odwiertów po linii północ-południe. 

Badania powierzchniowe w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski przeprowadził w 1993 r. Andrzej Bronicki.

Na podstawie badań sondażowych  udało się ustalić, że wał  został usypany z humusu, drobnej kredy i czarno-brązowej, piaszczystej ziemi. Nie zarejestrowano żadnych konstrukcji drewnianych wewnątrz wału. Stwierdzono też pierwotną deniwelację między koroną wału a dnem fosy przekraczającą 3 m. Zagłębienie fosy było wypełnione osuwiskiem wału. Na majdanu grodziska oraz w odwiertach udało się stwierdzić warstwę kulturową o miąższości 0,4 m w postaci intensywnie czarnej ziemi. W odległości około 2-3 m od wału został odkryty fragment półziemianki w przekroju nieckowatej o płaskim dnie i prostych ścianach. Wewnątrz domostwa znajdowało się  koliste palenisko  o szerokości 3 m na osi wschód-zachód i głębokości 0,4 m. W obrębie obiektu  zebrano duże ilości zabytków ruchomych, głównie  liczne fragmenty naczyń glinianych (lepionych ręcznie i obtaczanych, zdobionych linią  prostą lub falistą oraz kombinacją obu motywów, rzadziej ornamentem radełkowym). Ciekawym spostrzeżeniem było nagromadzenie ceramiki naczyniowej wykonanej z białej gliny, która jest charakterystyczna dla Rusi. Pozyskano również duże ilości  kości zwierzęcych. Do innych ciekawych zabytków ruchomych należą: narzędzie motykopodobne wykonane z rogu jelenia, osełka (?) na belemnicie oraz  fragmenty glinianej prażnicy.  

Badania prowadzone w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski oraz zwiady terenowe służb konserwatorskich ujawniły w sąsiedztwie grodziska ślady osadnictwa : dwie osady z IX-X w. o powierzchni ok. 1 ha  położone około 100 m na północ i wschód od grodziska, zgrupowanie 5 stanowisk o powierzchni ok. 5 ha  około 300 m na południe – wszystkie datowane na IX-X w. Stanowiły one niewątpliwie zaplecze gospodarcze grodu.

Badania wykazują, że grodzisko w Sajczycach to pozostałości grodu  obronnego z zapleczem (?), siedziba związana z lokalnymi elitami władzy,  datowanego na okres od  IX do XI wieku, ze wskazaniem na X-XI.

Zabytek dostępny.

Oprac. Ewa Prusicka, OT NID Lublin, 19-05-2020 r.