XX w. Od wschodu do nawy świątyni przylega kaplica, będąca przęsłem prezbiterialnym pierwotnego kościoła późnogotyckiego. We wnętrzu świątyni zachował się m. in. cenny późnorenesansowy nagrobek Kierskich z ok. 1600 r. W zewnętrzną ścianę kościoła wmurowano tablicę upamiętniającą gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego, dowódcę powstania wielkopolskiego.

Historia

Lusowo jest wsią położoną ok. 16 km na zach. od Poznania, na pn.-wsch. brzegu jeziora Lusowskiego. Najstarsze dzieje miejscowości sięgają XII w. W 1146 r. książę Mieszko Stary, po zwycięstwie w bitwie pod Poznaniem nad swym bratem Władysławem, nadał Lusowo kapitule poznańskiej, która następnie przekazała je na uposażenie dziekanii katedralnej. W posiadaniu kapituły wieś pozostawała do końca XVIII w. Po konfiskacie dóbr kościelnych, przeprowadzonej przez władze pruskie, majątek przejął skarb państwa. Na początku XIX w. Lusowo znalazło się w posiadaniu rodziny Objezierskich. Po ślubie Pauliny Objezierskiej z baronem Christianem Friedrichem Wilhelmem von Richtenhofenem, majątek był dzierżawiony. Po śmierci ich syna, Heinricha Wilhelma von Richtenhofena, właścicielami Lusowa byli m. in. Julius Knorr (1881), później – bracia Richard i Hermann von Palm. W 1913 r. jako właściciel występuje Królewska Komisja Osadnicza w Poznaniu. Po I wojnie światowej majątek został rozparcelowany. Część majętności z pałacem nabył w roku 1920 gen Józef Dowbor-Muśnicki, dowódca powstania wielkopolskiego, który zamieszkał w Lusowie po przejściu do rezerwy. W rękach rodziny generała majątek pozostawał do 1939 r.

Kościół w Lusowie powstał przypuszczalnie w 1244 r. Parafia została utworzona przez biskupa Jana Gerbisza w 1288 r. Pierwotny kościół był zapewne budynkiem drewnianym. Murowany, gotycki kościół pw. NMP, św. Jadwigi i św. Jakuba Apostoła wzniesiony został w końcu XV w. Była to budowla salowa, trzyprzęsłowa, od wsch. i zach. zamknięta wielobocznie, ze sklepieniami gwiaździstymi. W k. XVII w. kościół był w złym stanie. Remont i przebudowa budynku została przeprowadzona w latach 1776-1780 staraniem dziekana katedralnego Andrzeja Myszkowskiego. W l. 1913-16 późnogotycki kościół został rozebrany. W jego miejscu w latach 1916-18 staraniem ówczesnego proboszcza, ks. Ignacego Serdeckiego, wzniesiono zachowaną do dziś świątynię neogotycką. Z dawnego kościoła zachowało się jedynie prezbiterium, wtopione jako kaplica w bryłę nowego budynku. W 1918 r. kościół był konsekrowany przez kardynała Edmunda Dalbora. W okresie okupacji hitlerowskiej świątynia była zamknięta, pod koniec wojny budynek wykorzystywano jako magazyn.

Opis

Kościół pw. św. Jadwigi i św. Jakuba Apostoła usytuowany jest w środkowej części wsi. Jego prezbiterium skierowane jest na północ. Świątynię otacza dawny cmentarz przykościelny, ogrodzony kamienno-ceglanym murem. Na teren cmentarza prowadzi późnobarokowa, trójdzielna brama z ok. 1776-80. Przejazd bramny ujęty jest parą filarów, dźwigających odcinki łuku. Boczne przejścia zamknięte są odcinkowo. Neogotycki kościół składa się nawy na planie prostokąta oraz równego jej szerokością prezbiterium zamkniętego sześciobocznie od pn. Do świątyni od wsch. przylega niewielka prostokątna zakrystia (po stronie pn.) oraz wieża na planie kwadratu (od pd.). Miedzy zakrystią i wieżą znajduje się zamknięta trójbocznie kaplica – dawne prezbiterium kościoła późnogotyckiego. Do nawy po stronie zach. przylega prostokątna nawa boczna. Nawę i równe jej wysokością prezbiterium nakrywa wysoki dach dwuspadowy. Nad zamknięciem oskarpowanego prezbiterium oraz nad kaplicą – dachy wielopołaciowe. Nad nieco niższą nawą boczną – dachy dwuspadowe o kalenicach prostopadłych do kalenicy dachu nawy. Nad zakrystią – dach dwupołaciowy. Nad całością dominuje czterokondygnacyjna wieża nakryta ostrosłupowym hełmem zwieńczonym kulą i krzyżem.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły. Wnętrza, a także pasy dzielące elewacje oraz niektóre blendy zostały otynkowane. Dachy pokryto dachówką ceramiczną. Elewacje kościoła licowane są czerwoną cegłą, detal architektoniczny (blendy, pasy dzielące) – otynkowane. Okna najczęściej zamknięte są łukiem trójlistnym ostrym. Na osi elewacji pd. znajduje się ostrołukowe wejście główne obwiedzione profilowaną archiwoltą, ponad wejściem – pięć blend o tynkowanych polach. Wyżej, w szerokiej ostrołukowej wnęce umieszczono trzy okna i trzy okrągłe blendy. Elewację wieńczy szczyt schodkowy, w którym znajduje się para wąskich blend zakończonych łukiem dwulistnym. Zachodnia elewacja nawy bocznej jest trójosiowa, zwieńczona trzema schodkowymi szczytami. Na osi elewacji wsch. znajduje się zamknięcie prezbiterium dawnego kościoła gotyckiego (ob. kaplica), ujęte uskokowymi skarpami, zwieńczone profilowanym gzymsem. Między skarpami widoczne są ostrołukowe okna oraz blenda, na tle której ustawiono figurę NMP. Wokół kaplicy urządzono lapidarium, ustawiając tu nagrobki i wmurowując szereg płyt epitafijnych z XIX i pocz. XX w. Po lewej stronie kaplicy wznosi się wysoka wieża. We wsch. elewacji wieży znajduje się ostrołukowe wejście boczne, ujęte profilowana archiwoltą. Przy wejściu – płyta poświęcona gen. Józefowi Dowbor-Muśnickiemu. W wyższych kondygnacjach w każdej z elewacji wieżowych umieszczono po pięć blend ostrołukowych, wyżej – pary wąskich blend zakończonych łukiem dwulistnym. W najwyższej kondygnacji znajdują się ujęte wąskimi blendami pary otworów akustycznych oraz tarcze zegarowe. Po prawej stronie kaplicy – zakrystia, do której prowadzi wejście zamknięte segmentowo. W zamknięciu prezbiterium obecnego kościoła umieszczono cztery duże okna.

Wnętrze nawy nakrywa drewniany strop, w kaplicy (d. prezbiterium), obecnym prezbiterium oraz w nawie bocznej – sklepienia gwiaździste. Ceglane żebra sklepienne w prezbiterium kontrastują z jasnymi wysklepkami ozdobionymi polichromią (stylizowane motywy roślinne). Okna prezbiterium wypełnione są figuralnymi witrażami, przedstawiającymi Matkę Boską, Najświętsze serce Jezusa oraz postacie świętych. Część witraży powstała w 1916 r., inne pochodzą z roku 2002. Prezbiterium otwarte jest do nawy szeroką, ostrołukową tęczą. Drewniany strop nawy głównej ozdobiony jest polichromią przedstawiającą Trójcę Św., wokół której umieszczono przedstawienia czterech ewangelistów. Wyobrażenia figuralne otacza bogata dekoracja roślinna. W pd. części nawy gł. wbudowano drewnianą emporę muzyczną wspartą na parze profilowanych słupów. Parapet empory ozdobiony został polichromią (motyw podwieszonej draperii). W oknach pd. ściany znajdują się trzy witraże figuralne z 2003 r. Po wsch. stronie znajduje się otwarta do nawy szeroką ostrołukową arkadą kaplica – dawne prezbiterium gotyckiego kościoła. Kaplica nakryta jest sklepieniem gwiaździstym ozdobionym polichromią (stylizowane liście akantu). W oknach kaplicy znajdują się współczesne witraże. Pierwszy z nich przedstawia Chrystusa Ukrzyżowanego oraz kościół w Lusowie, drugi ozdobiony jest bogatą dekoracja florystyczną. Po zachodniej stronie znajduje się nawa boczna, otwarta do nawy gł. trzema ostrołukowymi arkadami. Nawa ta – podobnie jak prezbiterium – nakryta jest sklepieniem gwiaździstym. Sklepienie ozdobione zostało stylizowaną dekoracją roślinną. W oknach nawy znajdują się witraże figuralne (przedstawienia świętych) wykonane w 2003 r.

We wnętrzu zachowało się wyposażenie pochodzące z okresu budowy kościoła. Ołtarz gł. wykonany w 1917 r. w pracowni Georga Schreinera w Regensburgu. Swoją konstrukcją nawiązuje on do szafiastych ołtarzy gotyckich. W środkowej części ołtarza znajduje się nisza, w której umieszczono srebrny Krucyfiks. Nad niszą – figura anioła trzymającego chustę św. Weroniki. Skrzydła ołtarza ozdobione są płaskorzeźbionymi i polichromowanymi scenami biblijnymi. Po zamknięciu skrzydeł na ich zewnętrznej stronie widoczne są malowidła przedstawiające Modlitwę w Ogrójcu i Zdjęcie z krzyża, wykonane przez Georga Haltera. Trzeba tu także wymienić ozdobioną symbolami ewangelistów ambonę, ławy kolatorskie, trzy konfesjonały oraz ławki. W kaplicy bocznej znajduje się późnobarokowy ołtarz z ok. 1776-80 - dawny ołtarz główny kościoła. W jego polu centralnym umieszczono obraz Matki Boskiej ukazującej się św. Jadwidze i św. Jakubowi. Po obu stronach obrazu znajdują się rzeźby św. Jana Chrzciciela i nieznanego świętego z księgą, w zwieńczeniu – wyobrażenie Boga Ojca. Na szczególną uwagę zasługuje wmurowany w ścianę obok ołtarza późnorenesansowy nagrobek Stanisława Kierskiego i jego żony Anny z Brodnickich. Ten piętrowy, wykonany z piaskowca pomnik powstał ok. 1600 r. Zmarłych przedstawiono w pozycji leżącej. Architektoniczne obramienie nagrobka ozdobiono kartuszami z herbami zmarłych, panopliami i symbolami śmierci.

Kościół dostępny do zwiedzania z zewnątrz i wewnątrz. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronach internetowych parafii: lusowo.pl oraz Archidiecezji Poznańskiej: archpoznan.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 22-09-2017 r.