Historia

Po raz pierwszy parafia prawosławna w Końskiem wymieniana jest w źródłach w 1515 r., natomiast budynek cerkiewny – w 1526 r. W 1530 r. cerkiew była nieużytkowana, co wiązać się mogło z brakiem duchownego na terenie parafii. Jako czynna kultowo wspomniana była dopiero w 1552 r. W 1611 r. Rafał Humnicki nadał cerkwi rolę erekcyjną. Cerkiew została rozebrana z powodu starości na pocz. XVIII w. (według innego źródła miała spłonąć) a w jej miejsce kosztem gromady wzniesiono nową, konsekrowaną prawdopodobnie w 1735 r. Na pocz. XX w. obok cerkwi wzniesiono murowaną, parawanową dzwonnicę. W 1912 r. cerkiew spłonęła. Zastąpiono ją tymczasową kaplicą i rozpoczęto przygotowania do budowy nowego obiektu, które przerwała I wojna światowa i następujący po niej kryzys ekonomiczny. Do projektu budowy wrócono dopiero w 1925 r. Nowa cerkiew, również drewniana, wzniesiona została przez cieśli pochodzących z Bliznego koło Brzozowa; materiał na nią przekazała miejscowa rodzina szlachecka Nowak-Then. W 1927 r. budowę ukończono i cerkiew konsekrowano, jednak wyposażanie świątyni trwało jeszcze kolejną dekadę. W 1946 r. miejscowa ludność ukraińska wysiedlona została do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, zabierając ze sobą całe ruchome wyposażenie cerkwi. Od 1947 r. cerkiew pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego. Pod koniec lat 40. XX w. przeniesiono do Końskiego ołtarz główny z rozebranej cerkwi parafialnej pw. św. Mikołaja w Uluczu oraz ołtarze boczne i ławy z cerkwi z Krzywego. Organy i ambonę zakupiono w l. 70. z kaplicy w Lutoryżu, do której prawdopodobnie trafiły z innych kościołów. W l. 80. XX w. wycięto okalający cmentarz cerkiewny starodrzew, pozostawiając tylko jedno drzewo od strony pd. W 2015 r. rozpoczęto remont obiektu od wymiany pokryć dachowych z blachy cynkowanej na miedzianą oraz części szalunku. 

Opis

Cerkiew położona jest w pn.-wsch. części wsi, w pobliżu obszaru dworskiego, na zboczu łagodnie opadającym do doliny potoku, w pobliżu drogi do Witryłowa. Teren placu cerkiewnego ogrodzony jest żywopłotem. Od strony pd. zachowane są relikty starodrzewu. Dookoła cerkwi wylana jest asfaltowa droga procesyjna. 

Cerkiew wzniesiono z drewna, w konstrukcji zrębowej, na planie krzyża łacińskiego. Prezbiterium oraz ramiona transeptu zamknięte są trójbocznie, babiniec prosto. Do babińca przylega kruchta konstrukcji słupowo-ramowej, a do pn. ściany sanktuarium zakrystia na rzucie pięcioboku (jej zach. ścianę stanowi załamana ściana trójbocznego zamknięcia transeptu). W centralnej części obiektu osadzono dużą kopułę wspartą na wysokim, oktogonalnym tamburze. Dach nad babińcem jest kalenicowy dwupołaciowy, nad prezbiterium kalenicowy pięciopołaciowy a nad ramionami transeptu trójpołaciowy. Kopułę nakrywa wydatny, cebulasty hełm zwieńczony latarnią z niskim, cebulastym hełmem. Wszystkie dachy i hełmy kryte są blachą miedzianą, ściany szalowane są pionowo. Wnętrze cerkwi oświetlone jest dużymi, zamkniętymi półkoliście oknami rozmieszczonymi symetrycznie: dwie pary w babińcu i jedna w transepcie a także po jednym oknie w pd. i wsch. ścianie sanktuarium. W pn. ścianie zakrystii znajduje się jeden niewielki otwór okienny. Wnętrze cerkwi jest przestrzennie otwarte, w całości pokryte mozaikową boazerią. Podłogi są drewniane, nałożone na betonową wylewkę. Wśród ruchomego wyposażenia świątyni znajduje się późnobarokowy ołtarz główny z 1736 r., dwa ołtarze boczne z XVIII w. ambona z XIX w. oraz neogotyckie ławy kolatorskie pochodzące z cerkwi w Krzywego. 

Na zach. od cerkwi zlokalizowana jest trójosiowa, parawanowa dzwonnica, osadzona na wydatnym cokole. Wzniesiona jest z cegły i otynkowana. Znajduje się na niej dzwon z 1712 r. nieznanego pochodzenia. 

Obiekt dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Damian Nowak, OT NID w Rzeszowie, 26-09-2017 r.