Jest dziełem Władysława Kozłowskiego i Apoloniusza Nieniewskiego, prezentuje styl neogotycki.

Usytuowanie i opis

Budynek znajduje się w zwartej zabudowie ul. Wileńskiej, na terenie narożnej działki zamkniętej ulicami od płd. ul. Wileńską, od wsch. ul. Szwedzką, a od północy ul. Równą. Od wsch. sąsiaduje z dawną kaplicą pw. Matki Bożej z Lourdes.

Obiekt jest murowany z cegły. Korpus budynku prostokątny, dwutraktowy, z płytkim ryzalitem w elewacji frontowej i głębszym w części od podwórza mieszczącym klatkę schodową. Od płn.-zach. znajduje się oficyna boczna, do której przylegają budynki gospodarcze.

Fasada jest dziesięcioosiowa, trzykondygnacyjna z cokołem. Między pierwszą i drugą kondygnacją gzyms rozdzielający, w zwieńczeniu gzyms koronujący profilowany. Między siódmą a dziewiątą osią trójosiowy ryzalit. Wejście na jego osi zwieńczone trójkątnym szczytem i krzyżem. Po bokach szczytu sterczyny. Nad otworem wejściowym oculus i ujmujący całość ostry łuk. W połowie drugiej kondygnacji ryzalitu wystająca część muru wsparta na kroksztynach. Jej trójkątne zwieńczenie stanowi również szczyt całego ryzalitu, z którego naroży dodatkowo wystają ceglane sterczyny. W pierwszej i drugiej osi elewacji podobny trójkątny szczyt ze sterczynami i płyciną ostrołukową oraz trzema wąskimi okienkami. Otwory okienne zamknięte lukiem odcinkowym, w obramieniu z wałka ceglanego.

Elewacja tylna jest ośmioosiowa, trójkondygnacyjna, otynkowana. Z ryzalitem na czterech pierwszych osiach, a w nim w centrum występująca nieznacznie część muru mieszcząca klatkę schodową z wejściem. Okna w opaskach z parapetem.

Historia

Dom Pracy dla Chłopców (późniejszy Dom Pracy im. Mańkowskich) powstał w latach 1899-1901 jako fundacja ziemian, małżeństwa Jadwigi i Wacława Mańkowskich, w ramach charytatywnego programu katolickiego Towarzystwa Przytułków, Noclegów i Tanich Garkuchni założonego i wspieranego przez to małżeństwo. Budynek zaprojektował Władysław Adolf Kozłowski i Apoloniusz Nieniewski w stylu neogotyckim. Instytucja, która się w nim mieściła, miała na celu wychowanie i kształcenie ubogich chłopców wyznania rzymskokatolickiego w wieku od 7 do 14 lat, zamieszkujących tereny robotniczej Nowej Pragi. Podopieczni mieli zapewnione skromne utrzymanie, uczyli się rzemiosł, uczęszczali do czteroklasowej szkoły z lekcjami języka polskiego.  

Uroczyste oddanie placówki do użytku miało miejsce 18 maja 1901 roku. Poświęcenia dokonał abp warszawski Wincenty Chościak-Popiel. Dożywotnim kuratorem domu został ks. Ignacy Dudrewicz, proboszcz praskiej parafii pw. św. Floriana. Na parterze budynku pierwotnie mieściły się dwie sale szkolne, natryski, pracownia krawiecka i ambulatorium. Na pierwszym piętrze znajdowały się trzy pracownie rzemieślnicze, kuchnia, wanny i toaleta. Drugie piętro mieściło dużą salę główną z chórem, sypialnię wychowanków oraz mieszkanie nauczyciela. Dom mógł przyjąć trzystu chłopców, a najubożsi z nich mieli zapewnione miejsce w internacie. Dzięki nauce w ośrodku mogli oni wykształcić się w zawodzie szewca, krawca, introligatora, rymarza lub stolarza.

Po wybuchu I wojny światowej zakład został pozbawiony kadry nauczycieli. Wielu instruktorów powołano wówczas do wojska. W 1917 r. opiekę nad Domem Pracy przejęli księża marianie. Na Pragę przybyli: generał zakonu, późniejszy biskup wileński i błogosławiony Kościoła Katolickiego, ks. Jerzy Matulewicz oraz ks. Władysław Łysik. Z księżmi i liczną grupą świeckich współpracowników współdziałało Zgromadzenie Sióstr Imienia Jezus. W 1919 r. dyrektorem placówki został ks. Łysik. Wówczas z powodu brakujących funduszy, zakład z otwartego przekształcił się w zamknięty, co zmniejszyło liczbę korzystających z niego podopiecznych. W 1921 r. w zakładzie znajdowała się ok. setka dzieci. Tę liczbę starano się utrzymywać przez kolejne dziesięciolecia. 

Od 4 października 1939 r. dzięki poświęceniu ks. Łysika w zakładzie przy Wileńskiej istniała kuchnia dla ubogich i potrzebujących, wydająca w trudnych warunkach okupacji około trzech tysięcy posiłków dziennie. Obok działalności charytatywnej, księża marianie prowadzili tajne nauczanie. Dom dla chłopców działał nieprzerwanie stając się również miejscem tajnego nauczania, magazynem i punktem konspiracyjnym Armii Krajowej. Tuż po wyzwoleniu Pragi mieścił się tu szpital wojskowy, później szkoła. Placówka przetrwała do 1950 roku. Wówczas została zlikwidowana przez władze, zaś sam budynek stał się domem parafialnym sąsiedniej kaplicy pw. Matki Bożej z Lourdes.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

oprac. Bartłomiej Modrzewski, NID OTW, 15 czerwca 2018