Historia

Zamek w Świebodzinie był po raz pierwszy wzmiankowany w 1329 r. jako własność księcia żagańskiego Henryka IV. Znajdował się na wsch. obrzeżach miasta, otoczony fosą i być może jeziorem Zamecko. Nie jest znany jego pierwotny wygląd. W XV wieku na krótko należał do zakonu joannitów z Łagowa i prawdopodobnie został przebudowany oraz powiększony. Od przełomu XV i XVI w. zamkiem zarządzali komendanci z rodu Knobelsdorff, mianowani przez Habsburgów. Wówczas gotycka budowla została przebudowana na renesansową siedzibę, nie tracąc obronnego charakteru. Według ryciny z 1618 r. były to budynki zgrupowane wokół dwóch dziedzińców, z trzema cylindrycznymi wieżami, otoczone fosą, przez którą przełożono most, prowadzący do budynku bramnego. Wejście główne podkreślone było schodami w zadaszonym, kolumnowym ganku. Po zniszczeniach wojny 30-letniej warownię odbudował ostatni komendant z Knobelsdorffów – Caspar Sigismund. Zgodnie z ryciną F. B. Wernhera z ok. poł. XVIII w. była to budowla na planie litery „U”, z zamykającym dziedziniec murem kurtynowym, bez wież. Prawdopodobnie w tym czasie na elewacjach umieszczono znaki krzyży lotaryńskich z wmurowanych kul armatnich oraz kamienny monogram „K”. W latach 1699-1810 obiekt był własnością cysterek trzebnickich i utracił obronny charakter. Następnie najstarsza część była w posiadaniu Gustawa Kramma, właściciela firmy budującej kolej marchijsko-poznańską. W 1868 roku całość przejęło miasto, a od 1898 do 1945 r. w dawnym zamku funkcjonował szpital, szkoła katolicka i przedszkole, prowadzone przez siostry boromeuszki. W l. 1933-1934 wzniesiono nowe obiekty, które połączono z dawnym założeniem wg. projektów wrocławskiego architekta Hansa Schlichta. Po II wojnie światowej budowla była siedzibą ośrodka Caritas, ośrodka rehabilitacyjnego i oddziału szpitalnego. W roku 1984 podjęto remont zamku, który został przerwany w 1989 roku. W latach 2015-2016 przeprowadzono badania archeologiczne i konserwatorskie. Obecnie w części zabudowań mieści się Lubuskie Centrum Ortopedii, najstarsza część pozostaje nieużytkowana w stanie ruiny.

Opis

Zamek położony jest we wsch. części starego miasta. Od pn. i wsch. otoczony terenem zieleni. Jest to budowla murowana z kamienia i cegły, założona na planie podkowy, piętrowa, z wysoką, dwukondygnacyjną partia piwnic, nakryta prowizorycznym dachem zabezpieczającym. Elewacje przeprute są regularnie rozmieszczonymi, prostokątnymi otworami okiennymi. W większej części pozbawione są warstwy tynku. Elewacja pd. od zach. połączona przeszklonym łącznikiem z nowszymi budynkami szpitalnymi, ozdobiona krzyżem z wmurowanych kul armatnich i monogramu „K” z koroną. Podobny krzyż mieści się na elewacji wschodniej. Układ wnętrz amfiladowy, dwutraktowy. Nad piwnica zachowały się sklepienia. Drewniane stropy zastąpiono podczas ostatniego remontu stalowo-żelbetowymi.

Dostęp do zabytku ograniczony – obiekt dostępny z zewnątrz.

oprac. Marta Kłaczkowska, OT NID w Zielonej Górze, 11-12-2017 r.