XIX w., parkiem krajobrazowym i pozostałościami, niegdyś licznych, zabudowań folwarcznych.'

Usytuowanie i opis

Zespół rezydencjonalny usytuowany jest w środkowej części wsi,  zakomponowany na osi pn. – pd. pomiędzy drogami lokalnymi od wsch. i pn., a rzeką Marianką od zach. W centrum założenia znajduje się dwór otoczony niewielkim parkiem ze stawem i wyspą. Do dworu prowadzi aleja dojazdowa odchodzącą od strony drogi wiejskiej (od wsch.). Po pd. stronie alei, na terenie parku, usytuowany jest współczesny budynek szkoły. 

Podwórze folwarczne odsunięte jest na pd.-wsch. od dworu i parku i sąsiaduje z drogą wiejską. Na jego terenie znajduje się zabytkowy spichlerz z dobudowaną późniejszą suszarnią chmielu oraz inne budynki podworskie (niewpisane do rejestru zabytków), a także współczesne obiekty gospodarcze. Druga, rozproszona, grupa zabudowań folwarcznych odsunięta jest na pn.-wsch. od dworu, położona na obrzeżach parku oraz po wsch. stronie drogi wiejskiej. Znajdują się tu pozostałości przebudowanych lub zrujnowanych budynków gospodarczych (chlew, obora, piwnice) i mieszkalnych służby folwarcznej (czworaki). Na pn. krańcu parku (przy drodze wiejskiej) do niedawna zachowane były ruiny budynku mieszkalnego uchodzącego za dawną kaplicę ariańską.

Historia

Szlachecka wieś Suchodoły po raz pierwszy wzmiankowana w 1359 r., od 1. poł. XV w. była gniazdem rodowym Suchodolskich herbu Janina, pozostających właścicielami tych dóbr do poł. XVII w. Co najmniej od XVI w. istniała tu niewielka siedziba o charakterze obronnym, której relikty przetrwały do pocz. XIX w. Suchodolscy, jako wyznawcy arianizmu, w 1. poł. XVII w. wznieśli w Suchodołach kaplicę (kilkakrotnie przebudowywana, uległa ruinie). Byli także właścicielami pobliskich Siedlisk, do których przenieśli się arianie z Piask – ważnego ośrodka arianizmu na Lubelszczyźnie. Po zakazie działalności arian w 1658 Mikołaj Suchodolski przeniósł się do Siedmiogrodu. Przed 1725 r. dobra przeszły do Atanazego Miączyńskiego herbu Suchekomnaty, wojewody wołyńskiego, właściciela wielu miast i wsi w Lubelskiem i na Wołyniu, Suchodoły należały do klucza gardzienickiego. Po ojcu majątek przejął Piotr Miączyński, kasztelan chełmski. W rękach tej rodziny Suchodoły pozostawały do 1814 r. Dobra były poważnie zadłużone, a rodzina rezydowała przede wszystkim w Gardzienicach i Siedliskach. W 1814 r. majątek nabył Jan Sława Hakenszmit (zm. 1820), szlachcic pochodzenia niemieckiego (herbu własnego) na stałe mieszkający w Warszawie, który w 1816 r. zbudował obecnie istniejący dwór. Po osiedleniu się w Suchodołach wkrótce zmarł, a jego żona Teresa z Błazowskich Hakenszmitowa w l. 1820-1846 kończyła budowę dworu i zakładała ogród angielski. W tym czasie wzniesiono także część budynków folwarcznych (m.in. spichlerz, owczarnię, piwnice, czworak). W 2. poł. XIX w. dobra kilkakrotnie zmieniały właścicieli, należały do Wierzbickich, Kołaczkowskich, a w l. 1890-1946 do Michalskich – ostatnim z nich był Wojciech. W okresie międzywojennym wzniesiono szereg nowych budynków gospodarczych. Suchodoły należały do jednych z większych dóbr ziemskich na tym terenie (ponad 1 tys. ha), gospodarstwo stało na wysokim poziomie, zabudowa folwarczna składała się z ponad dwudziestu budynków gospodarczych, w większości murowanych. 

W 1946 r. majątek upaństwowiono i rozparcelowano. Dwór użytkowany był kolejno przez Gminną Spółdzielnię, Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną, szkołę podstawową i przedsiębiorstwo „Herbapol”. Po wybudowaniu nowej szkoły na skraju parku, dwór została opuszczony, a od 1982 r. pozostaje w ciągłym remoncie. Obecnie dwór wraz z częścią parku jest własnością prywatną. Znaczna część dawnych budynków folwarcznych (niewpisanych do rejestru zabytków) uległa zniszczeniu lub została zaadaptowana dla potrzeb nowych właścicieli, część jest w stanie ruiny.

Zabytek częściowo dostępny dla zwiedzających,

oprac. Bożena Stanek-Lebioda, PT NID w Lublinie, 09-07-2020 r.