Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół cukrowni - Zabytek.pl

zespół cukrowni


architektura przemysłowa 1882 - 1924 Gniezno

Adres
Gniezno, Wrzesińska 28

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. gnieźnieński, gm. Gniezno (gm. miejska)

Jedyne ocalałe obiekty należące do dawnej cukrowni w Gnieźnie zachowały autentyczny układ przestrzenny z okresu powstania i stanowią interesujący przykładam architektury charakterystycznej dla epoki historyzmu.

Na uwagę zasługuje willa współwłaściciela i założyciela cukrowni Leona Grabskiego pochodząca z 1883 r. przebudowana w latach 20 XX w. utrzymana w stylistyce renesansu oraz zaprojektowany w stylu klasycystycznym przez architekta Stefana Cybichowskiego budynek administracyjny z 1924 r. 

Historia

Cukrownia „Gniezno” pierwotnie Spółka Komandytowa „Cukrownia Grabski, Jeschke i Spółka – Gniezno” założona została w 1881 r. przez Leona Grabskiego i Adolfa Jeschekiego. Do 1918 roku prowadzona była przez Leona Grabskiego, następnie przez Edwarda Grabskiego współwłaściciela cukrowni, właściciela majątku w Bieganowie i Garbarni w Gnieźnie, zasłużonego dla miasta działacza społecznego. Budowę cukrowni rozpoczęto w marcu 1882 r., a już w październiku przeprowadzono pierwszą kompanie, podczas której przerobiono 20 tys. ton buraków. Na potrzeby cukrowni w 1883 r. poprowadzono do Odrowąża, wąskotorową linie kolejową, długości 18 km, służącą do przewozu buraków cukrowych. Budynki produkcyjne cukrowni wzniesiono na terenie folwarku Balcerkowo. Pomiędzy nimi a ulicą Wrzesińską w 1883 r. w otoczeniu parku, powstała rezydencja właścicieli cukrowni, z wybudowaną w 1927 r. oranżerią. Obok parku w 1924 r. wzniesiono, zaprojektowany przez architekta Stefana Cybichowski, budynek administracyjny cukrowni z oddzielnym budynkiem garażowym z 1921 r. W 1937 r. w nowoczesnej cukrowni przerobiono ok. 55 tys. ton buraków i wyprodukowano 9 213 ton cukru. W czasie I i II wojny światowej cukrownia funkcjonował pod niemieckim zarządem komisarycznym. W październiku 1945 r. upaństwowiona zmieniła nazwę na „Cukrownia Gniezno”. W 1947 r. z inicjatywy pracowników cukrowni na terenie zakładu, usytuowany został pomnik upamiętniający pracowników cukrowni, zamordowanych w latach okupacji niemieckiej 1939-45. Willa właścicieli cukrowni w 1959 roku zaadaptowana została na przedszkole zakładowe cukrowni. W latach 90-XX w. sprywatyzowana cukrownia została wykupiona i przejęta 13. VII. 2001 r. przez niemiecki koncern Pfeifer und Langen, który szybko zakończył produkcję, urządzenia i maszyny przewiózł do cukrowni w Gosławicach a budynki produkcyjne w 2004 r. rozebrał. Cukrownia w Gosławicach nazwana została Cukrownią Gniezno z siedzibą w Gosławicach. Obecnie z całego zespołu przemysłowego pozostał jedynie budynek administracyjny z garażami oraz willa właściciela cukrowni, które objęte zostały w 2004 roku ochroną konserwatorską. Natomiast, 16 hektarowy teren po dawnej cukrowni został przez koncern Pfeifer und Langen, wystawiony na sprzedaż. 

Opis

Zespół budynków pozostałych po dawnej cukrowni w Gnieźnie usytuowany jest przy ulicy Wrzesińskiej nr 24/26, nr 28 i nr 28 a. Tworzy go, wydzielony przestrzennie i oddzielny zespół rezydencjonalny z willą i oranżerią ob. hotel z restauracją, znajdujący się na ogrodzonej działce w otoczeniu zieleni parkowej. Obok niego, przy ulicy Wrzesińskiej nr 28 z bramą wjazdową prowadzącą pierwotnie do dawnej cukrowni zachował się budynek administracyjny, ob. przychodnia „Ambulatorium”, z dawnym garażem nr 28a użytkowanym obecnie przez Bank Spółdzielczy i przychodnie ortopedyczną. 

Willa wzniesiona w 1883 r. została przebudowana w latach 20-XX w. prawdopodobnie przez architekta Stefana Cybichowskiego w formach nawiązujących do architektury renesansowej. Budynek był zaadaptowany na przedszkole i wielokrotnie remontowany. Ostatnio przeszedł generalny remont i adaptację na restaurację i hotel. Pomimo że był modernizowany nie utracił swojego pierwotnego charakteru, a jego otoczenie zachowało czytelną kompozycję przestrzenną oraz rozplanowanie pochodzące z ok. XIX w.. Zachowana do czasów obecnych główna oś założenia parkowego przebiegała na linii wsch. – zach. Wyznacza ją brama wjazdowa, istniejący drzewostan, z częściowo zachowaną aleją zaakcentowaną symetrycznie usytuowaną fontanną przed wejściem głównym do centralnie usytuowanej willi. Na południe od tej osi z bocznego wejścia, prowadzi aleja zakończona bramą prowadzącą do budynku administracji cukrowni. Od zachodu zespół zamyka wzniesiona w 1927 r. oranżeria nazywana też cieplarnią, za którą rozciągał się widok na obecnie nieistniejące zabudowania przemysłowe cukrowni. Willa wzniesiona została na rzucie rozczłonkowanego prostokąta, wzbogaconego ryzalitami centralnym od wschodu i zachodu. W elewacji frontowej i ogrodowej, ryzality podkreślone zostały obszernymi tarasami, ryzalit boczny balkonem. Piętrową bryłę budynku nakrywa wysoki dach czterospadowy, pokryty blachą. Budowla murowana, elewacje otynkowane, podzielone zostały gzymsami i ozdobione imitowanym w tynku boniowaniem w parterze oraz harmonijnie rozmieszczonymi prostokątnymi oknami ujętymi profilowanymi opaskami. Sąsiadujący budynek administracji, zaprojektowany został w stylu klasycystycznym przez architekta Stefana Cybichowskiego. Budynek jest murowany z cegły, dwukondygnacyjny nakryty wysokim mansardowym dachem pokrytym dachówką. Elewacje otynkowane, zaakcentowane są wysokimi kolumnowymi portykami w osiach z podcieniami, lizenami w narożach i gzymsem kroksztynowym, nawiązującymi do tradycyjnej architektury polskiej. We wnętrzu budynku zachowany jest pierwotny układ pomieszczeń oraz boazeria, sztukateria i stolarka drzwiowa stanowiąca elementy wystroju architektonicznego holu głównego. 

Budynki dostępne z zewnątrz. 

Oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 08-01-2018 r.

Rodzaj: architektura przemysłowa

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_ZE.53746, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_ZE.3661