Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół filialny pw. św. Mikołaja - Zabytek.pl

kościół filialny pw. św. Mikołaja


kościół pocz. XIV w. Łajsy

Adres
Łajsy

Lokalizacja
woj. warmińsko-mazurskie, pow. braniewski, gm. Pieniężno - obszar wiejski

Kościół w Łajsach jest przykładem wiejskiego, murowanego kościoła salowego na Warmii wybudowanego w 2 poł. XIV wieku.

Wieś Łajsy (niem. Layss) położona jest w powiecie braniewskim, w gminie Pieniężno. Wieś lokowana była w 1304 r. przez biskupa warmińskiego Eberharda z Nysy wraz z nadaniem uposażenia przyszłej parafii. Zasadźcą wsi był Marcin von der Mark (z Westfalii) (jego wnukami byli Jan z Łajs - zasadźca Olsztyna oraz Henryk z Łajs - zasadźca Barczewa i wsi Skajboty). Pierwszy proboszcz tej miejscowości jest wymieniany w latach 1317-1319.

Kościół pw. św. Mikołaja w Łajsach został wymurowany w 2 poł. XIV wieku. Na przełomie XIV i XV w. do kościoła od zachodu dostawiono wieżę, murowaną w przyziemiu i prawdopodobnie drewnianą w górnych kondygnacjach. W czasie wojen polsko-krzyżackich kościół uległ zniszczeniom i był odbudowywany do poł. XVI wieku. Konsekracji kościoła dokonał w 2 poł XVI w. kardynał warmiński Stanisław Hozjusz. Kolejne zniszczenia obiektu miały miejsce w czasie wojen szwedzkich, po których odbudowa - z wykorzystaniem dawnych murów kościelnych - nastąpiła w drugiej połowie XVII wieku. W latach 1831-1843 nadbudowano wieżę z cegły, nadając jej z barokowe zwieńczenie w formie cebulastego hełmu. Na początku XX wieku przeprowadzono renowację kościoła w duchu neogotyckim, powiększając i przemurowując okna w korpusie nawowym na ostrołukowe; dobudowując od wschodu nowe prezbiterium z uproszczonym szczytem (w l. 1905-1906), przykrywając nawę pozornym sklepieniem kolebkowym, malując wnętrze kościelne i doposażąjąc w ambonę, chór muzyczny i prospekt organowy. Podczas II wojny światowej kościół ponownie uległ zniszczeniu, w tym jego dach i po wojnie był remontowany z przerwami do 1958 r. Budowla więc na przestrzeni wieków była wielokrotnie niszczona. Ślady przebudów i remontów kościoła są widoczne choćby na jego na ścianach o nieregularnym, przemieszanym wątku ceglanym.

Kościół w Łajsach to budowla orientowana, pierwotnie założona na rzucie wydłużonego prostokąta, jednoprzestrzenna, z wieżą na planie zbliżonym do kwadratu od zachodu oraz z prostokątnym i węższym od nawy prezbiterium od wschodu, z dostawionymi do niego prostokątnymi przybudówkami (zakrystią od północy i dodatkowym pomieszczeniem od południa).

Budowla jest przykładem wiejskiego, murowanego kościoła salowego na Warmii – jednonawowego, pierwotnie z prosto zakończonym prezbiterium, jednak wtórnie rozbudowanego na pocz. XX wieku o wyodrębnione prezbiterium. Ściany kościoła do ok. połowy swojej wysokości są murowane z kamienia polnego, powyżej z cegły. Lico muru kamiennego jest niejednorodnie opracowane, fragmentami pokryte zaprawą z wypełnieniem w postaci tłucznia kamiennego w kolorze czarnym. Wieża kościelna została wzniesiona na kamiennych fundamentach i wymurowana z cegły (z niewielkim użyciem zendrówki, tworzącej geometryczny wzór w przyziemiu od zachodu). W jej dolnej kondygnacji są również wmurowane warstwowo pojedyncze głazy kamienne, sięgające wysokości ścian kamiennych korpusu nawowego. Wykończone w tynku pozostają pojedyncze blendy, ościeża okienne, fryzy podokapowe, część przypór (szkarp) i gzymsy wieży. Kościół jest oszkarpowany - wzmocniony uskokowymi przyporami prosto ustawionymi przy ścianach podłużnych oraz skośnie w narożnikach zachodnich korpusu (przypory zachodnie przechodzą w sterczyny).

Zdjęcie 360°
360°
360°
360°

Bryła kościoła jest przykryta dachem dwuspadowym; prezbiterium - niższym, osobnym dachem dwuspadowym; przybudówki przy prezbiterium - dachami pulpitowymi. Na dachu nawy w części wschodniej znajduje się wieżyczka z sygnaturką. Wieża kościoła posiada kryty gontem dach czterospadowy z cebulastym hełmem z iglicą. Na połaciach ułożona jest dachówka ceramiczna mnich-mniszka, uzupełniona w ok. 1/3 powierzchni połaci południowej esówką. Na szczycie wieży znajduje się chorągiewka z datą 1743. Więźba dachowa w kościele jest nowożytna.

Okna w korpusie kościoła są ostrołukowo zamknięte (to dwa w ścianie północnej i cztery - rozmieszczone parami - w ścianie południowej). Ściana wschodnia prezbiterium jest przepruta triadą okien w układzie piramidalnym i zwieńczona uproszczonym szczytem. Trójkątny szczyt ceglany urozmaica sześć płaskich słupków sterczynowych z dwuspadowymi daszkami oraz wąski otwór na osi. Drugi, starszy chronologicznie szczyt zachodniej ściany korpusu jest przesłonięty wieżą; widoczne pozostają jego skrajne blendy ostrołukowe oraz przekątniowo ustawione słupki sterczynowe. W południowej ścianie nawy, pomiędzy środkowymi przyporami, znajduje się zamurowany otwór wejściowy z półkolistą archiwoltą z dwóch rzędów łuków (utworzonych z główek i wozówek).

Wieżę kościelną dzielą na kondygnacje gzymsy. W jej przyziemiu zachował się ostrołukowy portal, górą osadzony w płytkiej, prostokątnej niszy i flankowany po bokach ostrołukowymi blendami. Artykulację elewacji wyższych kondygnacji tworzą płytkie i wysokie, półkoliście zamknięte nisze (nietynkowane) w układzie triforyjnym (na ścianie frontowej) oraz biforyjnym (na ścianach bocznych). Część nisz jest przeprutych otworami okiennymi; w środkowej niszy frontowej znajduje się dodatkowo blenda z figurą.

Wnętrze nawy przykryte jest pozornym sklepieniem kolebkowym, polichromowane.

Wyposażenie kościoła tworzą:

  • granitowa chrzcielnica gotycka z przełomu XIV i XV w. w formie kielicha z wieloboczną stopą i nodusem,
  • ołtarz główny z XVII w.,
  • dwa ołtarze boczne neobarokowe z 2 poł. XIX w.,
  • marmurowa płyta nagrobna poświęcona miejscowemu proboszczowi Janowi Hoghansowi, zmarłemu w 1669 roku,
  • neogotyckie ambona, chór muzyczny i prospekt organowy, - dzwon gotycki z przełomu XIV i XV w.,
  • srebrna, barokowa monstrancja promienista wykonana przez złotnika gdańskiego Jana Jakuba Hasze,
  • srebrny relikwiarz w formie słońca.

Bibliografia

T. Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii, Olsztyn 1978.

Model 3D

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkowników Janusz , Maja .

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_28_BK.135097, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_28_BK.239499