Historia

Pierwsza wzmianka o żydach w Radomyślu Wielkim pochodzi z 1602 r. Na początku XVIII w. istniała tu gmina żydowska. Najstarszy cmentarz założono w tym samym czasie w centrum miasteczka, koło synagogi. Obecnie na terenie tego cmentarza znajduje się nowa zabudowa. W 1765 r. w Radomyślu Wielkim mieszkało 302 Żydów. Istniejący do dzisiaj drugi cmentarz w Radomyślu Wielkim założono w 1850 r.

Funkcjonował do wybuchu II wojny światowej. W 1939 r., po zajęciu miasta przez Niemców miała miejsce egzekucja mieszkańców, w której zginęło także 10 Żydów. W 1941 r. utworzono w Radomyślu Wielkim getto, w którym zamknięto ok. 1300 izraelitów z miasta i ok. 1700 z okolicznych wsi. Getto zostało zlikwidowane w dniach 17-22 lipca 1942 r. Ok. 500 Żydów, głównie starców i dzieci, rozstrzelano 19 lipca na nowym cmentarzu, gdzie pochowano ich w zbiorowych mogiłach. Według książki A. Potockiego „Żydzi w Podkarpackiem” ilość ofiar lipcowej egzekucji oceniona jest na 1000 osób. Resztę Żydów wywieziono do obozu pracy w Pustkowie oraz do obozu zagłady w Bełżcu. Cmentarz został zdewastowany przez Niemców, którzy wywieźli większość nagrobków z przeznaczeniem do utwardzania dróg. Kirkut był dewastowany także w latach powojennych. Jego teren porósł gęstymi drzewami i krzakami. W 1987 r. na cmentarzu odsłonięto pomnik ku czci ofiar terroru niemieckiego oraz urządzono symboliczną mogiłę.

Opis

Cmentarz położony jest 100 m na pd. od drogi z Radomyśla Wielkiego do Dąbrówki Wisłockiej, ok. 800 m od zabudowy miasta. Założony jest na planie zbliżonym do prostokąta ze ściętym pd.-wsch narożnikiem. Granice są nieczytelne w terenie, częściowo tylko wyznaczone przez drogi polne. Cmentarz ma powierzchnię ok 1,4 ha. Na jego terenie zachowało się ok. 60 macew. W centrum cmentarza zlokalizowana jest symboliczna zbiorowa mogiła otoczona ogrodzeniem złożonym ze słupków betonowych i stalowego łańcucha. Wewnątrz ogrodzenia znajduje się kamienny obelisk z tablicą upamiętniającą 500 Żydów zamordowanych przez zbrodniarzy hitlerowskich w dn. 19 lipca 1942 r. Obok mogiły położony został fragment kolumny ze zdewastowanej przez Niemców i po wojnie rozebranej radomyskiej synagogi. W 1990 r. ustawiona została obok mogiły macewa ku czci Abrahama Rozenblatta syna Mojżesza, który został zastrzelony w 1944 r. w lesie koło Dulczy.

Zabytek dostępny bez ograniczeń.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 29.03.2019 r.