Pomimo zaawansowanej asymilacji stylistycznej, bryła obiektu zachowała zasadnicze elementy charakterystyczne dla łemkowskiego budownictwa sakralnego. Istotną wartością jest zachowane kompletne wyposażenie cerkwi, pochodzące z różnych okresów (XVI-XX w.).

Historia obiektu

Pielgrzymka prawdopodobnie istniała już w XV w. i należała do dóbr samoklęskich, będących własnością Gamratów. W XVI w. przeszła w ręce rodziny Mniszchów z Dukli, w których pozostawała do 1779 r.

Pierwsza źródłowa wzmianka o cerkwi prawosławnej pochodzi z 1581 r. Cerkiew ta, prawdopodobnie zlokalizowana była w innym miejscu – miała stać na wypłaszczeniu terenu usytuowanym na południe od obecnego położenia cerkwi. Na początku XVII w., według lokalnej tradycji, Maryna Mniszchówna przekazała cerkwi dwa feloniony, które pochodzić miały z moskiewskiego Kremla, a do Dukli zostały przywiezione w czasie dymitriad.

W 1717 r. parafia (już unicka) została ponownie uposażona przez Józefa Mniszcha. Kolejną, istniejącą do dzisiaj cerkiew wzniesiono w l. 1870-1872 (część badaczy uważa, że jest to data rozbudowy) dzięki staraniom miejscowego proboszcza ks. Joana Myszkowskiego (starszego). Materiał budowlany na cerkiew przekazał ówczesny właściciel dóbr samoklęskich Henryk baron Wilczek Guttenland, a jej budowniczym był Dionizy Małyniak z Kamiannej koło Grybowa. Ikonostas wykonał w 1877 r. Roman Rychlicki snycerz z Nowego Żmigrodu a ikony i pozłocenie ikonostasu Paweł i Jan Bogdańscy z Jaślisk w 1887 r. Część ikon z ikonostasu z poprzedniej cerkwi, w 1912 r. przekazano do  Cerkiewnego Muzeum (ob. Muzeum Narodowe we Lwowie im. Andrzeja Szeptyckiego). W 1923 r. na dachach cerkwi wymieniono poszycie z gontowego na blaszane. Po wysiedleniach ludności łemkowskiej w l. 1945-1947 cerkiew była nieużytkowana, chociaż formalnie stanowiła filię parafii rzym.-kat. w Samoklęskich. Od 1960 r. pełni funkcję prawosławnej cerkwi parafialnej. W l. 1970-1972 wykonano generalny remont obiektu a w l. 2004-2015 przeprowadzono konserwację ikonostasu i dekoracji malarskiej wnętrza.

Opis obiektu

erkiew umiejscowiona jest w centralnej części wsi, przy drodze wiejskiej biegnącej w kierunku południowym od drogi „karpackiej”. Cmentarz cerkiewny obwiedziony jest współczesnym ogrodzeniem modułowym, od strony zach. znajduje się drewniana bramka wejściowa.

Cerkiew jest orientowana, wzniesiona z drewna, konstrukcji zrębowej, osadzona jest na kamiennej podmurówce, podwaliny wykonane są z bierwion dębowych, natomiast pozostały zrąb ścian wzniesiono z drewna iglastego. Obiekt założono na planie podłużnym, w układzie trójdzielnym. Wysokość zrębu ścian nawy i prezbiterium jest równa, natomiast babiniec jest niższy. Wszystkie ściany cerkwi są zbieżne. Prezbiterium zamknięte jest trójbocznie, z wydzieloną we wnętrzu zakrystią od wschodu. Zachodnią część wydłużonego babińca ujmuje wieża konstrukcji słupowej o ścianach zbieżnych, kryjąca również kruchtę w części zach. Wieżę wieńczy izbica. Przestrzeń babińca otwarta jest w kierunku nawy na całej jego szerokości. Na  jego zachodniej ścianie nadwieszony jest chór śpiewaczy. Nawa jest obszerniejsza od sanktuarium i babińca. We wszystkich pomieszczeniach znajduje się posadzka z kwadratowych, kamiennych płyt. Wnętrza zamknięte są płaskimi stropami. Wieżę wieńczy baniasty hełm z pozorną latarnią osadzony na płaskim dachu namiotowym. Nawę nakrywa uskokowy dach namiotowy zwieńczony baniastym hełmem z pozorną latarnią. Sanktuarium nakryte dachem kalenicowym, który przechodzi w górnej partii (od strony wsch.) w dach namiotowy, zwieńczone jest baniastym hełmem z pozorną latarnią. Ściany wieży pobite są gontem. Pozostałe płaszczyzny ścian cerkwi i izbica szalowane pionowo z listwowaniem. Połacie dachowe i hełmu pokryte są blachą na rąbek stojący.

We wnętrzu zachowało się kompletne wyposażenie świątyni: ramowy, pięciorzędowy ikonostas, prestoł (ołtarz) z cyborium i kiwotem oraz unikatowy Grób Pański z 1688 r. (przebudowany i częściowo przemalowany w 1887 r.). Ściany i stropy cerkwi pokrywa figuralno-ornamentalna polichromia ścienna wykonana w technice temperowej i olejnej.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Obiekt dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Autor noty: opr. Damian Nowak, OT NID w Rzeszowie, 09-03-2017 r.