z 1630r. Obecny pałacyk zbudowany po 1859 wg. projektu Filipa Pokutyńskiego

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1257 r. kiedy to książę Bolesław Wstydliwy nadał część wsi klasztorowi Klarysek w Skale. W XIV wieku wieś stanowiła własność rycerską – należała do rodu Nowińczyków, później – Minoskich. Pierwsza wzmianka o dworze pochodzi z 1653 r. i związana jest z napadem rozbójniczym. W XVII wieku kolejnymi właścicielami byli: Szylingowie, Lanckorońscy, a potem Szembekowie. W 1737 roku Antoni Felicjan Szembek, podkomorzy generalny krakowski, ufundował we wsi murowany kościół parafialny. Ok. połowy XVIII wieku majątek znalazł się w rękach Izydora Szembeka, starościca brzesko-kujawskiego, który dobra w Minodze przekazał - jako posag swej córki Pauli - Jędrzejowi z Kozielska Ogińskiemu, referendarzowi Wielkiego Księstwa Litewskiego. Tenże w roku 1772 sprzedaje Minogę Franciszkowi Xaweremu Puszetowi, staroście Duninowskiemu oraz jego żonie, Wiktorii z hr. Załuskich. Z kolei ich syn, Stanisław, w roku 1839 sprzedaje Minogę Franciszkowi Wężykowi - kasztelanowi Rzeczypospolitej, senatorowi Królestwa Polskiego, literatowi i politykowi. Franciszek Wężyk mieszkał na stałe w Krakowie, a dwór w Minodze traktował jako swą letnią rezydencję. Był to jeszcze stary, XVIII-wieczny dworek, z którego do dzisiaj zachowały się piwnice.

Historia nowego dworu rozpoczyna się w roku 1859, kiedy prawa majątkowe do Minogi Franciszek Wężyk przekazał na rzecz swego syna, Teofila. Teofil Wężyk natychmiast zamówił projekt nowego „pałacu” u bardzo uznanego w tym czasie w Krakowie architekta, Filipa Pokutyńskiego. Po śmierci Teofila w roku 1887 dobra w Minodze przeszły na jego córkę, Zofię z Wężyków Borowską i jej męża, Józefa Skarbek-Borowskiego. „Gospodarz ten nie tylko znał się doskonale na wszystkich działach rolnictwa, hodowli i leśnictwa, lecz również interesował się architekturą, rzemiosłem, a nawet sztuką. Józef Skarbek-Borowski dbał o wysoki poziom wykonywanych w Minodze rzemiosł: stelmacha, kowala, zduna, rymarza”. Z końca XIXw. Pochodzi informacja o przebudowie klatki schodowej, zmianie dekoracji jadalni i budowie nowego spichlerza Po śmierci Józefa Skarbek Borowskiego w 1938 roku, w Minodze gospodarował jego syn, Wacław. W jego rękach majątek pozostawał do roku 1945. W czasie okupacji w pałacu zamieszkuje rodzina szukająca schronienia, ukrywają się tu również działacze AK, ludność żydowska oraz młodzież, której grozi wywiezienie na roboty do Niemiec. Z okresu okupacji (1942-1944) zachowały się pamiętniki rządcy majątku, Michała Żółtowskiego. W roku 1945 rodzina Borowskich w obawie przed represjami udaje się na emigrację, a pałac zostaje przejęty przez skarb państwa i zaczyna ulegać stopniowej dewastacji. We dworze umieszczono mieszkania robotników rolnych, sklep, siedzibę Ludowego zespołu Sportowego. Park dworski zamieniony został na pastwisko, potem na boisko piłkarskie. W 1960 roku przez dawny podjazd przeprowadzono drogę, w związku z czym zlikwidowano część parku, zniszczono stawy rybne, wyburzono zabytkową oranżerię. W 1977 dwór przejęło Hutnicze Przedsiębiorstwo Remontowe z przeznaczeniem na ośrodek rekreacyjny. W latach 1990-2000 następuje ostateczna dewastacja obiektu, a w 2002 ruiny w Minodze zostają zakupione przez prywatnych właścicieli. Po remoncie przeprowadzonym w latach 2003-2006 dwór pod nazwą „Pałac Minoga” służy jako miejsce organizacji konferencji, szkoleń, spotkań, przyjęć weselnych itp.

Opis

Zespól dworski zlokalizowany jest w centralnym punkcie wsi na północ od kościoła parafialnego. Dwór w Minodze – a właściwie neorenesansowa willa - zaprojektowana została jako budynek asymetryczny, złożony z parterowego korpusu głównego i przylegającego do niego od strony wschodniej krótkiego piętrowego skrzydła, połączonych basztą. Układ przestrzenny skrzydła głównego dwutraktowy, z korytarzem międzytraktowym. Główna oś komunikacyjna, przebiegająca prostopadle do korytarza została zaakcentowana od frontu portykiem arkadowo-filarowym, a od ogrodu wyjściem na obszerny taras. Skrzydło boczne, jednotraktowe, ma analogiczny układ przestrzenny na obu kondygnacjach. Dodatkowe wejście do tej części od strony północnej prowadzi przez przedsionek, na dachu którego urządzono taras pokoju na piętrze. Wieża, założona na planie kwadratu o ściętych narożnikach, posiada w każdej kondygnacji jedno obszerne pomieszczenie. Pion komunikacyjny, w formie dwubiegowych schodów drewnianych, umieszczono pomiędzy hallem a skrzydłem bocznym. Oba skrzydła oraz naczółki nakryte niskimi dachami dwuspadowymi obitymi blachą, wieża – dachem ośmiopołaciowym namiotowym z ozdobną sterczyną na szczycie. W elewacjach zaakcentowano podziały horyzontalne, wyznaczone przez wyodrębniony cokół, gzyms kordonowy na wysokości parapetów okiennych i gzymsy podokapowe. Okna, zgrupowane parami, ujęte są wspólnymi obramieniami. W podokiennikach oraz fryzie biegnącym pod gzymsem wieńczącym i przyczółkami umieszczono dekoracyjne płyciny terakotowe z wicią roślinną. Podobnie dekoracyjnie potraktowano filary portyku oraz podniebia arkad. Zastosowanie terakoty w elementach dekoracyjnych wskazuje na silny związek Pokutyńskiego ze szkołą Schinkla, który w swoich projektach często stosował terakotę, nawiązując do wzorów wczesnorenesansowej ceglanej architektury toskańskiej. Ten sam materiał zdobniczy zastosował Pokutyński w pałacu w Piekarach, a także w realizowanym niemal jednocześnie gmachu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego przy ul. Sławkowskiej (prezesem Towarzystwa był od roku 1856 Franciszek Wężyk, nic więc dziwnego, że do budowy dworu w Minodze zaangażowano właśnie Pokutyńskiego).

W latach powojennych wnętrza dworu w Minodze były wielokrotnie przebudowywane, nie zachowało się też prawie nic z jego wyposażenia. Z przekazów archiwalnych wiadomo, że w dawnej jadalni znajdowała się galeria popiersi królewskich, złożona z odlewów gipsowych zdjętych z sarkofagów wawelskich (podobna galeria, wykonana przez Parysa Filippiego - usunięta po II wojnie - znajdowała się także w sali biblioteki gmachu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego). Nie licząc bramy północnej z roku 1630 (napis łaciński z datą, zegar słoneczny) i reliktów bramy południowej (z podobnego okresu) pozostałe obiekty z XVIII i XIX w. Oficyna dworska (rządcówka) rozebrana w latach 60 XX w. Wpisana do rejestru figura św. Nepomucena (prawdopodobnie XIX wiecza) znajdująca się niedaleko pd. granicy zespołu została skradziona.

Dwór w Minodze jest własnością prywatną. Całość założenia ogrodzona – niedostępna. Wraz z odremontowanymi dawnymi budynkami gospodarczymi (spichlerz, dawna kuchnia dworska) – wykorzystywany jest obecnie jako obiekt pełniący funkcje konferencyjne i hotelowe.

Strona obiektu

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie 05.2020 r.