Historia

Wieś Ochojno powstała we wczesnym średniowieczu a pierwszym źródłem pisanym gdzie jest wymieniona pochodzi z czasów Kazimierza Wielkiego (Kancelaria królewska wystawiła go 11.II.1349r) i dotyczy podziału majątku w rodzinie Panków.

   Dom został wybudowany ok. r. 1875 przez Pawła Urbanika, właściciela nieruchomości, oficera wojska austriackiego (uczestnika bitew pod Solferino i Sądową, gdzie został ranny), za uzyskany żołd oraz odszkodowanie za poniesione rany po 16 latach służby rozpoczął działalność gospodarczą i handlową. Wykorzystując znajomość języka niemieckiego i rosyjskiego kupował towary na dużą skalę w Kijowie aby następnie sprzedawać je w Wiedniu. W rodzinnych przekazach zachowała się opowieść że wyjeżdżał do „światu” i trwało to nawet do trzech miesięcy. Murowany dom wraz z otoczeniem jest od 1875 roku w  posiadaniu rodziny obecnych właścicieli. Paweł Urbanik fundator zostawił dom córce Annie po mężu Batkowej. Kolejnym właścicielem był jej syn Franciszek Batko, który pozostawił ww. nieruchomość synowi Jerzemu Leszkowi Batce.

Z końcem XX w budynek przeszedł generalny remont. W jego wyniku niektóre elementy uległy zmianie. Względem stanu na rok 1992 (fot. Z karty białej) budynek otynkowano, wymieniono pokrycie dachowe oraz ujednolicono kolor stolarki (obecnie wszędzie ciemny brąz). W elewacji pn. (od ogrodu) dodano okna dachowe, zaślepiono okienka w ściance kolankowej. Wejście przez wysunięty ryzalitowo przedsionek, dotychczas otwarty zamknięto 2-skrzydłowymi drzwiami. Nowe drzwi obramiono kamiennym, półkoliście zamkniętym portalem (portal nowy, odtworzony na podstawie archiwaliów. Wcześniejszy był wykonany z zaprawy wapienno-murarskiej), Drzwi prowadzące na balkonik nad przedsionkiem zamieniono na dwuskrzydłowe, nisze z figurami świętych w facjatce nad balkonem pozbawiono przeszkleń. W elewacji pd. (od drogi) dodano słupy podtrzymujące balkon, natomiast w elewacjach wschodniej i zachodniej dodano niewielkie daszki (o wysięgu 1 dachówki): Jeden nad osiowo umieszczonym oknem poddasza oraz drugi biegnący przez całą elewację na wysokości gzymsu nad parterem.

W 2000 r. wykonano izolację pionową fundamentów oraz założono dreny odwadniające.W piwnicy/ przyziemiu gdzie obecnie znajduje się galeria odsłonięto i odczyszczono kamienne mury. Wcześniej przeznaczenie tych pomieszczeń zmieniało się. Znajdowały się tam: piekarnia, zlewnia mleka, przechowalnia owoców i warzyw, stajnia, izba regionalna.

Opis

Dom usytuowany w pd.-wschodniej części wsi, na czworobocznej, wydłużonej na osi pn.-pd. parceli, położonej w obrębie rozwidlenia dróg, ograniczających od pn. i pd. jej zasięg: od strony pd. granicę wyznacza odcinek drogi głównej, w tym rejonie o przebiegu zbliżonym do południkowego, prowadzącej ze Świątnik Górnych przez Rzeszotary w kierunku Wieliczki, od pn. granica oparta na równoleżnikowo biegnącym odcinku drogi lokalnej prowadzącej w stronę zach. krańca wsi, gdzie zlokalizowany zespół dworski. Od wsch. i zach. działka ograniczona przez granice własnościowe, z której wschodnia w partii przylegającej do głównej drogi przeregulowana po r. 1945; jej pierwotny, szerszy zasięg wyznacza sytuacja kapliczki typu domkowego (z r.1875, fundacji Pawła Urbanika jako wotum dla Matki Boskiej Różańcowej za ocalenie życia oraz za powrót z wojska do domu). Teren o charakterze trawiastego tarasu o spadkach w obrębie krańcowych partii parceli w stronę zamykających ją dróg: części frontowej w kierunku pd., przeciwległej pn. w stronę pn. Działka zagospodarowana w części frontowej (pd.) przez dom mieszkalny wolnostojący, zwrócony dłuższym bokiem do drogi, od której nieco odsunięty- oraz ulokowany w jej pd. -zach. narożu, wzdłuż granicy zach. budynek (pierwotnie drewniana stodoła, zapewne współczesna z budową domu, obecnie budynek murowany, w którego części pn. znajduje się garaż natomiast w południowej oraz na użytkowym poddaszu-przedszkole). Pozostała przestrzeń parceli zagospodarowana, jako ogród, z niewielkim stawem w pn.-zach. narożu, z zachowaną zielenią w postaci pojedynczych drzew (pozostałości ogrodu o zatartym układzie), w tym rosnących na pd. i zach. obwodzie działki lip oraz pary dębów i kasztanowców. Na pn. od domu usytuowana kamienna figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem na filarowym postumencie z napisem fundacyjnym i datą (z 1877, fundacji Pawła i Marianny Urbaników); para analogicznych postumentów (bez figur) ustawiono w centralnej partii d. ogrodu. Działka powiązana z drogą główną poprzez przeprowadzone zakolem, po pn.-wsch. stronie wspomnianej kapliczki drogę dojazdową. Zamknięta ogrodzeniem z siatki drucianej na słupach metalowych, z bramą wjazdową od pd.-wsch. i furtką od południa.

   Rzut budynku zwarty, w formie wydłużonego na osi wsch.- zach. prostokąta, o symetrycznej trójosiowej dyspozycji wnętrz w układzie dwutraktowym, z dwuprzestrzenną sienią pośrodku dostępną wejściem w elewacji pn. poprzedzonym gankiem, nad którym taras przed facjatą; u wylotu sieni pd. balkon. Układ pomieszczeń parteru amfiladowy, każde z nich doświetlone parą okien w ścianach wzdłużnych budynku; w pomieszczeniu wsch. traktu pn. (kuchnia) wtórny podział związany z wydzieleniem łazienki i spiżarni. Kondygnacja piwnic o układzie odpowiadającym podziałom wnętrz parteru. Zejście do piwnic  dostępne dębowymi schodami zabiegowymi.

 Poddasze użytkowe, pierwotnie z dwoma pokojami mieszkalnymi (z doświetleniem od wsch. i zach. w ścianach szczytowych), pomiędzy którymi korytarz z wyjściem od pn. na wspomniany taras przy facjacie; obecnie przestrzeń strychowa (z doświetleniem oknami połaciowymi) zaadoptowana na cele mieszkalne.

   Budynek jednokondygnacjowy z podpiwniczeniem, którego część pd. wyprowadzona ponad poziom terenu, jako kondygnacja suterenowa. Dachy: główny i nad facjatą dwuspadowe.

   Elewacje tynkowane, w obrębie korpusu o gładkiej fakturze, lico ganku pierwotnie dekorowane płytkim boniowaniem w tynku imitującym okładziny z ciosów kamiennych, obecnie gładkie. Obie elewacje wzdłużne pięcioosiowe, o symetrycznym układzie otworów, zwieńczone ścianką kolankową w formie belkowania, w której niewielkie okienka strychowe zgrupowane parami (nad każdym z okien parteru). ;skromny detal architektoniczny złożony z profilowanych w tynku obramień wokół otworów, prostych gzymsów podokiennych i analogicznych nadwieszonych nad otworami powyżej gładkich płycin oraz żeliwnych balustrad zabezpieczających taras i balkon. Nad oknami przyziemia ceglane nadproża o lekkim łukowym wykroju. Elewacja pn. -frontowa, jednokondygnacjowa z dwukondygnacjowym gankiem na osi akcentującym wejście do sieni, otwartym arkadowo, z tarasem na piętrze poprzedzającym facjatę. Ściana frontowa facjaty ukształtowana w formie prostokątnej wnęki flankowanej pilastrami wspierającymi profilowany gzyms, zwieńczona trójkątnym szczytem, w którym w trzech półkolistych niszach (środkowa z nich większa) drewniane rzeźby świętych Piotra, Pawła i Floriana.

Całość działki ogrodzona, niedostępna (własność prywatna). Ograniczona dostępność w godzinach otwarcia znajdujących się na jej terenie przedszkola (w miejscu dawnej stodoły) i galerii (w piwnicy/ przyziemiu domu)

opr. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie, XII-2022

Bibliografia

• Batko F., Pisma z historii Świątnik Górnych, Urząd Miasta i Gminy w Świątnikach Górnych 2009
• Sienkiewicz A., Wierzchosławska M, Karta ewidencyjna zabytku, Kraków 1992