We wnętrzu z zachowaną na stropach deskowych w prezbiterium polichromią barokową, ze sceną  Wniebowzięcia Matki Boskiej i postaciami św. św. Mateusza i Marka, malowaną zapewne przez Bartłomieja Strobla oraz z licznym wyposażeniem głownie barokowym. Obiekt o wartości w skali regionu.

Historia

Parafia erygowana w 1. poł. XIII w. Obecny kościół wybudowany w 1. poł. XIV w.: ok. 1310 r. - prezbiterium, zakrystię i kruchtę boczną (przedsionek), ok. 1340 r. - nawę i wieżę. W 2. poł. XV w.  podwyższono ściany prezbiterium, zdobiąc je małymi blendami umieszczonymi po bokach przedłużonych wówczas otworów okiennych i wzniesiono szczyt wschodni. Kościół spalony w 1575 r.; odbudowany w latach 1587-1600, w tym czasie podwyższono ściany nawy głównej, zdobiąc je  parami półkoliście zamkniętych blend między 8-bocznymi okienkami, ukształtowano fasadę zachodnią;  wzniesiono kaplicę pw. Przemienienia Pańskiego z fundacji Hugona Dąbrowskiego, starosty radzyńskiego, zdobioną manierystycznymi  półszczytami. W 1615 r. kościół został ponownie spalony. W 1640 r. odbudowano  prezbiterium staraniem Mikołaja Weyhera, wojewody chełmińskiego i starosty radzyńskiego. W 1673 r. odnowiono  kaplicę Dąbrowskich. W 1680 r. ukończono odbudowę kościoła staraniem Jana Gnińskiego, wojewody pomorskiego. W  1892 r. odnowiono wieżę, uszkodzoną uderzeniem pioruna. W latach 1972-1973 przeprowadzono prace konserwatorskie w kaplicy Dąbrowskich, w 1977 r. przeprowadzono konserwację stropu nad prezbiterium. W ostatnich latach wykonano remont więźby dachowej i pokrycia dachowego nad całym kościołem.

Opis

Kościół usytuowany w zachodniej części miasta, przy ul. Dąbrowskich. Teren przykościelny otoczony  ceglanym murem. Korpus gotyckiej, orientowanej świątyni wzniesiony na planie czteroprzęsłowego prostokąta, oskarpowany w narożach zachodnich, z przyległym od wschodu węższym, prostokątnym, trójprzęsłowym, oskarpowanym  prezbiterium. Do południowego boku korpusu przylega kwadratowa kaplica pw.  Przemienienia Pańskiego, przy zachodniej ścianie wieloboczna wieżyczka schodkowa. Do południowego boku prezbiterium przylega wieloboczna zakrystia oraz kruchta boczna (przedsionek), przy północnej ścianie, oskarpowana 4-boczna wieża przechodząca w górnej strefie w ośmiobok. Korpus nawowy i prezbiterium kryte osobnymi, dwuspadowymi dachami, wieża dachem ośmiopołaciowym. Zakrystia, kruchta i kaplica nakryte dachami pulpitowymi. Kościół wzniesiony z cegły, w wątku gotyckim  z użyciem cegły zendrówki, układanej w romby. Ostrołukowe otwory okienne obustronnie rozglifione. W nawie główna i  prezbiterium stropy płaskie polichromowane, w przyziemiu wieży sklepienie kolebkowe, w kruchcie bocznej (przedsionku) ośmiopolowe z masywnymi żebrami, w kaplicy sklepienie krzyżowe. Elewacja zachodnia korpusu  ujęta dwuuskokowymi skarpami, zwieńczona trójosiowym szczytem schodkowym zdobionym sterczynami. Na osi elewacji portal z ościeżami o czterech uskokach i bogato profilowaną archiwoltą, powyżej którego ostrołukowe blendy. Przy pn. części elewacji wieloboczna wieżyczka schodkowa. W części nadbudowanej blenda ośmioboczna flankowana rzędem blend zamkniętych półkoliście. Szczyt zdobiony trzema blendami zamkniętymi półkoliście oraz dwiema blendami kolistymi. Elewacje boczne korpusu podzielone na dwie strefy, w dolnej ściany dekorowane cegłą zendrówką w układzie rombowym,  z ostrołukowymi portalami i  oknami rozmieszczonymi na przemian  z  ostrołukowymi blendami. Węższa strefa górna (oddzielona od dolnej tynkowanym fryzem opaskowym), na przemian z ośmiokątnymi otworami okiennymi i parami blend zamkniętych półkoliście. Elewacja południowa korpusu, z trzema oknami między którymi ostrołukowe blendy,  we wschodniej części przesłonięta bryłą kaplicy. Elewacja północna korpusu  -  czteroosiowa, z zamurowanym portalem ostrołukowym, bogato profilowanym z formowanej cegły. Elewacja wschodnia prezbiterium pośrodku z wysokim, zamurowanym, ostrołukowym otworem okiennym, flankowanym dwiema analogicznymi niższymi blendami, ponad którymi w strefie nadbudowanej po trzy mniejsze blendy. Pod zamurowanym otworem okiennym barokowy krucyfiks. Elewacja zwieńczona schodkowym szczytem zdobionym sterczynami i podzielonym pięcioma ostrołukowymi blendami. Elewacja południowa prezbiterium,  trójosiowa; między oknami skarpy. Wschodnia oś elewacji przesłonięta niską  bryłą zakrystii, oś zachodnia bryłą kruchty. Elewacja południowa kruchty  - z dwuuskokowym portalem wejściowym; po jego wschodniej stronie nisza z figurą św. Piotra. Elewacja północna prezbiterium – z oskarpowaną bryłą wieży w osi zachodniej. Dwie pozostałe osie wyznaczone przez okna umieszczone w ostrołukowych, tynkowanych wnękach. Wieża opięta czterema wydatnymi szkarpami o trzech uskokach, sięgającymi do połowy jej wysokości, przechodzącymi powyżej w płaskie lizeny. W ścianie pn. dwie wysokie wnęki zamknięte dwułuczem na wsporniku, w nich pięć stref okien ostrołukowych. Najwyższa kondygnacja przechodząca w połowie jej wysokości w ośmioboczne zwieńczenie, ujęta z trzech stron trójkątnymi szczytami zdobionymi ostrołukowymi blendami. We wnętrzu, na stropie barokowe polichromie: w prezbiterium (po 1640 r.) malowana zapewne przez Bartłomieja Strobla; w nawie (wykonana przed 1680), pośrodku grupa Trójcy Św., ponad chórem muzycznym Adoracja Dzieciątka i Ucieczka do Egiptu, pomiędzy kompozycjami figuralnymi dekoracja o motywie wici roślinnej, kwiatów, puttów i ptaków. Wyposażenie kościoła - barokowy ołtarz główny z ok. 1690 r.  z obrazem Koronacji Matki Boskiej  ze św. Łukaszem i św. Mikołajem Biskupem, sygnowany przez Bartłomieja Strobla (1643 r.) i z późnobarokowymi rzeźbami świętych. W górnej kondygnacji ołtarza obraz Zwiastowania (ok. poł. XVII w.) zapewne z pracowni B. Strobla. Tabernakulum z XVIII w. w kształcie ażurowego baldachimu z rzeźbioną grupą Przemienienia Pańskiego. W prezbiterium klasycystyczne stalle z XVIII/XIX w., z malowaną dekoracją zaplecków o motywie wazonów, w nich sedilia zapewne gotyckie. Ołtarze boczne: przy tęczy, barokowo-klasycystyczne wykonane przez M.  Przemysławskiego  w 1820 r.; w nawie, późnobarokowe z 2 ćw. XVIII w.; w kaplicy Dąbrowskich, rokokowy z k. XVIII w. Ambona rokokowo – klasycystyczna wykonana zapewne przez M. Przemysławskiego w pocz. XIX w. Chrzcielnica barokowa z XVII/XVIII w. Prospekt organowy rokokowo-klasycystyczny z k. XVIII w. Duży zespół wyrobów złotniczych ( m.in. monstrancje, kielichy, krzyż relikwiarzowy). W Kaplicy Dąbrowskich, w półkoliście zamkniętej arkadzie renesansowa krata fundowana przez Hugona Dąbrowskiego i jego żonę Katarzynę z Działyńskich, o bogatej dekoracji m.in. wycięte z blachy malowane kartusze z herbami Dąbrowskich oraz zespół XVII –wiecznych portretów trumiennych.

Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny z zewnątrz. Wnętrze świątyni dostępne do zwiedzania przed i po mszach i uroczystościach kościelnych.

Opr. Marzenna Stocka, OT NID w Toruniu, 27-11-2017