Jakuba. Neoromański gmach należy do najbardziej okazałych zabytkowych obiektów szkolnych na Pomorzu Zachodnim. Jest jednym z najbardziej charakterystycznych budynków szczecińskiego śródmieścia ukształtowanego na przełomie XIX i XX w. Wyróżnia się dużymi walorami architektury, nawiązującej do budowli klasztornych XI i XII wieku. Elewacje i wnętrze szkoły otrzymały wyjątkowo bogaty i zróżnicowany wystrój. W 1945 r. w budynku przy alei Piastów rozpoczęła swą działalność pierwsza szkoła średnia w polskim Szczecinie.

Historia

Przed 1945 r. budynek był siedzibą Gimnazjum Miejskiego, utworzonego w 1371 r. jako szkoła przy kościele św. Jakuba, a po reformacji znanego jako Liceum Radzieckie, mające swą siedzibę w dawnym kościele św. Anny przy ul. Grodzkiej. W latach 1805-1868 szkoła ta połączona była z Gimnazjum Fundacji Mariackiej pod nazwą Gimnazjum Królewsko-Miejskiego. Od 1869 r., ponownie jako samodzielna placówka oświatowa, mieściła się w budynku przy obecnej ul. Dworcowej, który obecnie zajmuje Książnica Pomorska.

Decyzję o przeniesieniu szkoły na Barnim Strasse (ob. aleję Piastów) podjęto w 1900 r. 28 lutego 1901 r. Miejska Deputacja Budowlana wystąpiła do Policji Budowlanej z wnioskiem o pozwolenie na budowę, które wydano 23 kwietnia 1901 r. Stosowny projekt sporządził zespół, którym kierował miejski radca budowlany (architekt miasta) Wilhelm Meyer-Schwartau. Rysunki projektowe wykonali budowniczowie Ohlmann i w Wagner, szczegółowe projekty elewacji, detalu i wyposażenia sporządził miejski radca budowlany Köhler, zaś projekt konstrukcji – inż. Weidmann. W maju 1901 r. zgłoszono do odbioru fundamenty, a w sierpniu następnego roku dokonano odbioru budynku w stanie surowym. 20 lipca 1903 r. odbył się odbiór końcowy całego budynku. Również w 1903 r. ukończono budowę wolnostojących ustępów oraz ozdobnego metalowego ogrodzenia. Odbiór wszystkich zabudowań odbył się 13 października 1903 r. Roboty murarskie powierzono szczecińskiej firmie Theodora Blessa, ciesielskie – firmie Sandmanna, również ze Szczecina. Okładzinę dolnych partii elewacji wykonała ze śląskiego piaskowca firma Metzing Nachfolger z Berlina. Górne części elewacji ozdobione zostały bogatym detalem ze sztucznego kamienia, wykonanym przez berlińską firmę Zeyer. Pierwotnie w budynku mieściło się 21 klas szkolnych, rozmieszczonych na czterech kondygnacjach. Bogatym wystrojem odznaczała się aula. Jej apsydę zdobiło malowidło „Zmierzch bogów”, wykonane w technice temperowej przez malarza Gärtnera z Berlina. W dolnej strefie malowidła przedstawiono walkę bogów z siłami zła, w górnej – postać Chrystusa w geście błogosławieństwa. Dekoracja sklepienia o podziałach w formie ozdobnych pasów oraz ścian utrzymana była w gamie kolorystycznej złożonej z czerwieni, „gołębiej szarości” i złota. Okna zdobiły barwne witraże, a dolne partie ścian pokrywała boazeria. Na konsolach przyściennych ustawiono popiersia Homera, Horacego, Lutra, Lessinga i Kanta. Starannie urządzono wyposażono inne pomieszczenia – położonej w przyziemiu sali gimnastycznej, biblioteki z regałami o metalowej konstrukcji powiązanej ze stropami, a także Sali konferencyjnej – obecnego pokoju nauczycielskiego. Przed 1945 r. gimnazjum przeznaczone było wyłącznie dla chłopców. W czasie 2. wojny światowej, lub tuz po jej zakończeniu, dewastacji uległy górne kondygnacje gmachu wraz z wyposażeniem i wystrojem auli.

2 września 1945 r. w gmachu przy alei Piastów 12 rozpoczęła swą działalność pierwsza w powojennym Szczecinie polska szkoła powszechna (przeniesiona do innego budynku już 3 listopada) oraz Państwowe Gimnazjum i Liceum koedukacyjne, którego dyrektorem została Janina Szczerska. W lutym 1946 r. odbyła się tu pierwsza matura. Od 1.09. 1946 r., wraz z powstaniem II Gimnazjum Męskiego, szkoła przekształcona została w gimnazjum żeńskie. W drugiej połowie lat 50. XX w. przywrócono mu charakter koedukacyjny. W 1958 r. otrzymało imię Marii Curie-Skłodowskiej. Od lat 60. XX w. w gmachu mieści się również I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej. W drugiej połowie lat 60. XX w. rozebrano dawne ustępy, a na ich miejscu wzniesiono dobudówkę mieszczącą warsztaty szkolne. W latach 2001-2003 przeprowadzono gruntowny remont gmachu. Wymieniono tynki i odnowiono fasadę, przywrócono część dawnego wystroju auli (boazerie, polichromię sklepień) i pokoju nauczycielskiego, odnowiono wnętrza.

Opis

Dawne Gimnazjum Miejskie położone w zachodniej części śródmieścia Szczecina, w kwartale pomiędzy aleją Piastów, a ulicami J. K. Chodkiewicza i S. Żółkiewskiego. Fasada budynku zwrócona na zachód, w kierunku alei Piastów. Za szkołą położone dwa nowe boiska. Od strony alei Piastów i częściowo od ul. Chodkiewicza, teren szkoły oddzielony stylowym metalowym ogrodzeniem na kamiennych słupach.

Budynek neoromański, założony na nieregularnym, wydłużonym rzucie, w zryzalitowanych od frontu częściach skrajnych dwu- i półtraktowy, z usytuowaną w tylnym ryzalicie główną klatką schodową, w partii środkowej – półtoratraktowy, z korytarzem od frontu. W częściach skrajnych położone boczne klatki schodowe – jedna od południa na zakończeniu korytarza i dwie od północy. Gmach o bryle komponowanej swobodnie, w sposób malowniczy. Trzypiętrowy, podpiwniczony, złożony z kilku wyodrębnionych członów, nakrytych oddzielnymi dachami – na ogół dwuspadowymi, usytuowanymi kalenicą równolegle do fasady. Wyraźnie wyodrębniona część południowa z położonymi we frontowym trakcie reprezentacyjnymi pomieszczeniami, nieco wyższa od pozostałych partii budynku, nakryta wysokim dachem od frontu oraz poprzecznymi doń dachami nad frontowymi ryzalitami, tylnym traktem i tylnym ryzalitem. Nad częścią północną dach czterospadowy, z kwadratowym tarasem widokowym, położona tuż obok boczna klatka schodowa zwieńczona kopułką. Tarasem zwieńczony również trójboczny ryzalit przy elewacji południowej.      

Budynek murowany z cegły. Cokół w oblicowany ciosami z piaskowca, elewacja korpusu głównego na wysokości parteru – płytami z tego kamienia. Pozostałe partie elewacji pokryte szarym, fakturowym tynkiem skontrastowanym z detalem wykonanym z piaskowca i sztucznego kamienia. Stropy masywne, ceramiczne na belkach żelaznych, w piwnicy odcinkowe, stopnie schodów – przed głównym wejściem – granitowe, na klatkach schodowych – betonowe, więźba dachowa częściowo drewniana, częściowo stalowa, dach kryty dachówką karpiówką.   

Elewacje gmachu asymetryczne, o podziałach w większości nieregularnych, z wydzielonym kamiennym cokołem oraz oknami o zróżnicowanych formach i kształtach. Frontowa elewacja części południowej ukształtowana w sposób szczególnie reprezentacyjny. Pięcioosiowa, z kondygnacją parteru oblicowaną kamieniem, podzielona dwoma pozornymi ryzalitami o zwieńczeniu w formie trójkątnych szczytów, pomiędzy nimi zwieńczona fryzem arkadkowym. W ryzalicie północnym usytuowane główne wejście do budynku, zaakcentowane domkiem portalowym, zwieńczonym loggią dostępną z poziomu I piętra. Portal poprzedzony schodami i kutą kratą, zamknięty łukiem pełnym, po bokach ujęty niskimi kolumienkami o zoomorficznych kapitelach z motywem orłów. Uskokowa archiwolta z wałkiem z zdobionym zoomorficzną plecionką. Loggia, otwarta na zewnątrz arkadą o zdwojonych kolumienkach i półkolistym łuku, nakryta dwuspadowym daszkiem. W kondygnacji niskiego parteru duże okna sali gimnastycznej zamknięte łukiem pełnym, otwory wyższych kondygnacji trójdzielne, przedzielone laskowaniem, na I piętrze zamknięte prosto, na drugim – półkoliście, na trzecim – wysokie otwory oświetlające aulę, w formie triforiów w półkoliście zamkniętej wnęce. Boczne elewacje części południowej zwieńczone wysokimi szczytami. W elewacji południowej trójboczny ryzalit o dużych półkoliście zamkniętych oknach parteru ujętych w ozdobne obramienia, w elewacji północnej – wykusz na wysokości II i III piętra. Frontowa elewacja środkowej, cofniętej części budynku opracowana nieco skromniej. Okna parteru w formie wpisanych w półkoliście zamkniętą wnękę biforiów, przedzielonych kolumienką,  na drugim piętrze, trójdzielne, zamknięte prosto, na trzecim – niskie triforia zamknięte łukiem pełnym. W zryzalitowanej części północnej, okna narożnej klatki schodowej (z wyjątkiem najniższej kondygnacji) w formie  niewielkich biforiów. Pozostałe otwory zdwojone, zamknięte prosto. Elewacja zwieńczona trójkątnym szczytem położonym tuż obok narożnej kopułki oraz niewielką wieżyczką w drugim narożniku. Tylna elewacja gmachu znacznie skromniejsza, z asymetrycznie usytuowanym wydatnym ryzalitem, do którego dostawiono nową przybudówkę i z tylnym wejściem do budynku.  

Wnętrze gmachu dostępne z głównego wejścia przez sklepioną sień prowadzącą w kierunku hallu i otwartej dwiema półkolistymi arkadami, sklepionej kolebkowo, głównej, dwubiegowej klatki schodowej. W sieni zachowana ceramiczna posadzka z wyciskanym wzorem. Na każdej kondygnacji pomieszczenia klas rozplanowane wzdłuż korytarza – na parterze sklepionego, na wyższych kondygnacjach nakrytego stropami. W bocznych klatkach schodowych zachowane kute metalowe balustrady z poręczami. W części południowej, od frontu położone największe i najbardziej reprezentacyjne pomieszczenia. Na wysokości piwnicy i parteru – sala gimnastyczna o oryginalnym wystroju architektonicznym z cegły klinkierowej. Na I piętrze, nad sienią gabinet dyrektora z wyjściem na loggię, nad salą gimnastyczną czytelnia i biblioteka z oryginalną metalową konstrukcją galerii i regałów, powiązaną ze stropami parteru i II piętra, a także pokój nauczycielski (dawna sala konferencyjna) ze zrekonstruowanym wystrojem. Na II i III piętrze aula, o wysokim na dwie kondygnacje wnętrzu podobnym do sklepionego kolebką jednonawowego kościoła ze wspartą na trzech arkadach emporą i sklepioną konchowo apsydą. Obecny wystrój auli zrekonstruowany na podstawie zachowanych fragmentów oraz ikonografii: boazerie ścienne, detale arkad empory oraz malarska dekoracja w podłuczach arkad galerii III piętra i na sklepieniu.   

Obiekt dostępny w godzinach pracy szkoły po uzgodnieniu dyrekcją.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 16-10-2017 r.