Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Zespół pałacowo-parkowy w Brynku – park pałacowy - Zabytek.pl

Zespół pałacowo-parkowy w Brynku – park pałacowy


park XIX w. Brynek

Adres
Brynek

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. tarnogórski, gm. Tworóg

Park w stylu swobodnym, położony nad rzeką Stołą, w dorzeczu Małej Panwi.

Obiekt związany z rezydencją i towarzyszącymi jej zabudowaniami gospodarczymi – majątek należący do rodziny Henckel von Donnersmarcków (bytomsko-siemianowicka linia rodu, z której wykształciła się linia boczna na Brynku i Krowiarkach).

Historia

W skład zespołu rezydencjonalnego w Brynku wchodzą: pałac wraz z kaplicą i parkiem, zabudowania gospodarcze (w tym kompleks stajenny, wieża ciśnień i kotłownia), dom ogrodnika, oranżeria, leśniczówka, kordegardy i odrębny budynek mieszkalny.

Pierwszymi właścicielami majątku była rodzina Verdugo (XVIII w.). Następnie dobra te kolejno przechodziły w ręce rodziny Colonów (XVIII/XIX w.), Gastheimbów (XIX w.), Hohenlohe-Ingelgingów (1 poł. XIX w.) i Rosenthalów (1 poł. XIX w.), by w 1904 r. stać się własnością (w drodze kupna) rodziny Henckel von Donnersmarcków (przedmiotowy zespół pozostawał w jej rękach do czasów II wojny światowej). W 1945 r. w pałacu utworzono Hitler-Jungend-Schule, a następnie żeńskie seminarium nauczycielskie noszące im. przywódcy III Rzeszy. Po zakończeniu działań wojennych, w 1946 r. rezydencja stała się siedzibą Gimnazjum Leśnego, przekształconego kolejno w Licem i w Technikum Leśne. Obecnie w pałacu znajduje się internat Zespołu Szkół Leśnych i Ekologicznych. Poszczególne zabudowania gospodarcze w większości pełnią natomiast funkcję zaplecza edukacyjnego, a park swego czasu był terenem odbywania przez uczniów praktyk zawodowych.

Sam zespół w Brynku ukształtowany został głównie w XIX i na początku XX w. W 1 poł. XIX w., zgodnie z projektem Karla Lüdecka wzniesiono pałac (przebudowany następnie w latach 1905-1908 według projektu Karla Grossera) oraz założono park. Wraz z pocz. XX w. obszar parku powiększono (o tereny położone na wschód od obecnej wówczas w zespole zabudowy), a w 1 poł. XX w. z inicjatywy Henryka Edera w obrębie obiektu powstał ogród botaniczny.

Opis

Współcześnie obszar parku od południa wyznacza Droga Krajowa nr 11 (prowadząca w stronę Lublińca), a od północy nurt rzeki Stoły, dopływ Małej Panwi. Wschodnie części zespołu płynnie przechodzą w tereny leśne. Zachodnia granica ustalona została przez wiejską zabudowę, powstałą na terenie miejscowości. Sam park niegdyś zajmował powierzchnię ok. 56 ha (w tym, w jego obrębie wydzielono ok. 5 ha ogród botaniczny). Współcześnie jego obszar wynosi ok. 36 ha.

W pierwszych fazach swojego rozwoju park w Brynku kształtowany był w stylu swobodnym, któremu towarzyszyły jednak rozwiązania regularne (reprezentacyjne wnętrze znajdujące się przed głównym wejściem do pałacu posiadało równomiernie rozmieszczone polany, ozdobione grupami krzewów i pojedynczymi sztukami drzew). Patrząc na powyższe, obiekt ten można spróbować sklasyfikować jako założenie powstałe w stylu swobodnym, w jego krajobrazowej odmianie (chociaż początkowo – przypuszczalnie, była to odmiana romantyczna). Swobodny układ przyjął także występujący w zespole przebieg dróg (z wyjątkiem podjazdu ukształtowanego przed pałacem, który miał owalny zarys i wspomnianych wnętrz reprezentacyjnych).

Pod względem składników kompozycji dominantę treściową założenia stanowił pałac, względem którego rozmieszczono poszczególne obiekty, budynki wschodzące w skład zespołu. Najbliżej rezydencji znajdował się dom zarządcy, zabudowania związane z hodowlą koni, wieża ciśnień i ogrodnictwo. Na północny-wschód względem pałacu usytuowano kotłownię wraz z domami dla pracowników. Przy południowej granicy zespołu wzniesiono kordegardy z bramami, a wschodniej – leśniczówkę.

Wymienione elementy, współtworzące zespół, zostały umiejętnie wkomponowane w zastaną sytuację terenowo-przestrzenną. Do programu parku włączono naturalne spadki, w tym skarpy – brzegi rzeki Stoły. Wspomniana rzeka nie była jedynym obiektem związanym z wodą, który występował na obszarze założenia. W pierwszym okresie swojego rozwoju przed wejściem do pałacu znajdowała się bowiem fontanna. W następnych latach, w zbliżonej lokalizacji istniał natomiast staw, który przypuszczalnie zasypano ok. 1 poł. XX w. Z czasem, w kierunku wschodnim względem pałacu ukształtowano kolejne dwa stawy (obecnie wchodzące w skład programu ogrodu botanicznego), zasilane przy pomocy kanału, przez wody pochodzące ze Stoły.

Kompozycje roślinne występujące w zespole, zgodnie z założeniami stylowymi, w których projektowano park, formowano w sposób odwołujący się do rozwiązań naturalistycznych. Swobodnie skomponowane grupy drzew i krzewów wyznaczały zatem postać oraz układ poszczególnych wnętrz krajobrazowych, kształtując w ten sposób wewnętrzne powiązania widokowe. Oprócz przytoczonych grup roślin, ważnym składnikiem kompozycji parku stały się także solitery, rosnące przykładowo w obrębie polany sąsiadującej z południową elewacją pałacu. Do programu ogrodu włączono także przestrzenie trawiaste obecne pod postacią polan, łąk i trawników oraz rośliny pojemnikowe (wystawiane zwłaszcza w okresie letnim w części wjazdowej – na podjeździe, przed północną elewacją rezydencji).

Pod względem doboru gatunkowego, w Brynku można było spotkać drzewa takie jak: Chamaecyparis sp. (cyprysik sp.), Fagus sp. (buk sp.), Picea glauca (świerk biały), Picea omorika (świerk serbski), Picea pungens (świerk kłujący), Populus nigra subsp. ‘Italica’ (topola czarna), Pseudotsuga sp. (daglezja sp.), Quercus robur (dąb szypułkowy), Thuja sp. (żywotnik sp.), Tilia sp. (lipa sp.), Tsuga canadensis (choina kanadyjska), Ulmus sp. (wiąz sp.).

W 1946 r. część parku została wygrodzona i przekształcona we wspomniany ogród botaniczny. W wyniku tych działań do obiektu wprowadzono rośliny, do których należą między innymi: Calycanthus floridus (kielichowiec wonny), Castanea sativa (kasztan jadalny), Catalpa sp. (surmia sp.), Ginkgo biloba (miłorząb dwuklapowy), Liriodendron sp. (tulipanowiec sp.), Magnolia sp. (magnolia sp.), Metasequoia glyptostroboides (metasekwoja chińska), Phellodendron amurnse (korkowiec amurski), Rhododendron sp. (różanecznik sp.), Rhododendron catawbiense (różanecznik katawbijski), Staphylea pinnata (kłokoczka południowa).

Dzisiaj skład gatunkowy parku to przede wszystkim drzewa i krzewy reprezentowane przez: Acer sp. (klon sp.), Alnus glutinosa (olsza czarna), Berberis sp. (berberys sp.), Betula pendula (brzoza brodawkowata), Corylus sp. (leszczyna sp.), Cotoneaster sp. (irga sp.), Crataegus sp. (głóg sp.), Cydonia sp. (pigwa sp.), Fagus sp. (buk sp.), Fraxinus excelsior (jesion wyniosły), Juniperus sp. (jałowiec sp.), Ligustrum vulgare (ligustr pospolity), Malus sp. (jabłoń sp.), Picea sp. (świerk sp.), Pinus nigra (sosna czarna), Pinus mugo (sosna górska), Potentilla fruticosa (pięciornik krzewiasty), Taxus baccata (cis pospolity), Tilia cordata (lipa drobnolistna), Thuja sp. (żywotnik sp.), Salix sp. (wierzba sp.), Sambucus nigra (bez czarny), Sorbus aucuparia (jarząb pospolity), Symphoricarpos albus (śnieguliczka biała), Syringa vulgaris (lilak pospolity) Quercus sp. (dąb sp.). W obiekcie pojawiają się także byliny i rośliny sezonowe, spośród których warto wymienić: Aster sp. (aster sp.), Echinacea sp. (jeżówka sp.), Hemerocallis sp. (liliowiec sp.), Sedum sp. (rozchodnik sp.), Tagetes sp. (aksamitka sp.).

Współcześnie teren parku użytkowany jest głównie jako założenie towarzyszące palcówce oświatowej. Stanowi też miejsce rekreacji dla mieszkańców miejscowości oraz odwiedzających go turystów.

Park – obiekt dostępny przez cały rok.

Pałac – pełni funkcję internatu – obiekt dostępny z zewnątrz; wejście do budynku możliwe jest po wcześniejszym uzgodnieniu z dyrektorem placówki.

Opr. Bożena Łebzuch-Wach, PT NID w Katowicach, 28-06-2023 r.

Bibliografia

  • Duncker A., Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der Preussischen Monarchie, Berlin 1875-1877, t. 14.
  • Krawczyk J.A., Kuzio-Podrucki A., Śląskie zamki i pałace Donnersmarcków. Schlesische Schlösser der Donnersmarcks, Radzionków 2011, s. 20-23.
  • Parki i ogrody zabytkowe w Polsce. Stan na 1991 rok, red. Bartman E., Michałowski A., Siewniak M., Warszawa 1992, s. 108.
  • Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. E. Chojecka, Katowice 2009, s. 224-225.
  • Wieczorek E., Zamki i pałace na turystycznych szlakach województwa katowickiego, cz. II. Katowice 1994, s. 9-12.

Rodzaj: park

Styl architektoniczny: krajobrazowy

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_ZZ.26961