Zachował on zarówno szereg reliktów urbanistycznych i architektonicznych -  średniowiecznych i z późniejszych epok, jak i walorów krajobrazowych. Stanowi tym samym kompleks krajobrazowo-kulturowy o wysokich i różnorodnych walorach, cenny w skali regionalnej i krajowej.

Historia

Najdawniejsze dzieje Dobczyc nie są znane, wiadomo jedynie, że w 1 poł. XIII w. istniała tutaj osada z kościołem parafialnym, którego prawdopodobną datą erekcji jest rok 1225. Można przypuszczać, że była ona usytuowana u stóp późniejszej góry miejskiej, na terenie obecnego centrum miasta i przedmieścia Marwin. Przypuszcza się, że także w XIII w. na zachodnim cyplu góry miejskiej wznosiła się strażnica nadrabiańska. Pierwsze wzmianki o zamku w Dobczycach pochodzą z 1311 r., z okresu kiedy w czasie buntu wójta Alberta przebywał w nim Władysław Łokietek wraz z dworem. 

Organizujący się na przełomie XIII i XIV w. w sąsiedztwie zamku, ośrodek miejski w Dobczycach zapewne wtedy uzyskał prawa miejskie – w latach 1266-1310. W 1362 r. król Kazimierz Wielki nadał Dobczycom, obwiedzionym już murami obronnymi, prawo magdeburskie. Miasto zachowało do dzisiejszych czasów relikty szachownicowego układu lokalizacyjnego oraz lokalizację pierwotnego kościoła parafialnego. U stóp góry miejskiej leżały grunty mieszczan i folwark plebański. Miasto odgrywało w tym czasie ważną rolę w systemie obronnym południowej granicy Małopolski oraz handlu z Węgrami. Dobczyce były własnością królewską, dzierżawioną m. in. przez Lanckorońskich, Lubomirskich i Jordanów. Okres od XIV do XVI w., był kolejnym etapem dalszego, pomyślnego rozwoju miasta: w XV w. powstał na podzamczu folwark, rozwija się rzemiosło, przekazy historyczne informują o istnieniu w Dobczycach huty szkła i przebudowie murów obronnych. W 2 poł. XVI w. i 1 poł. XVII w. miasto przeżywa okres szczególnego rozkwitu, w 1570 r. otrzymuje przywilej na nowe jarmarki, modernizuje się fortyfikacje miejskie (usypano wały wokół miasta), buduje się nowy kościół parafialny i ratusz. W okresie starostwa Lubomirskich nastąpiła przebudowa zamku, zamienionego w nowoczesną rezydencję. 

Miasto poważnie podupadło podczas potopu szwedzkiego, w czasie wojny północnej zostaje zniszczone. Wtedy to, na pocz. XVIII w. zaczyna się proces przenoszenia centrum osadniczego z góry miejskiej na teren nowego miasta, położonego u jej stóp, formującego się przy rynku. Nowe miasto istnieje i rozwija się przy równoczesnym istnieniu zabudowy mieszkalnej i kościoła parafialnego w obrębie murów na górze. W 1 poł. XIX w. zbudowano 3 z kolei kościół parafialny na górze staromiejskiej, choć ośrodek miejski jest już w zupełności usytuowany na terenie nowego miasta, gdzie następuje dalszy rozwój przedmieść. Budowa mostu na Rabie w 1869 r. wpływa na powstanie przedmieścia Błaczyna po drugiej stronie rzeki, od poł. XIX w. występują także przejawy rozwoju dzielnicy przemysłowej na przedmieściu Podgórze. Obecne miasto zachowało w zasadzie układ przestrzenny uzyskany w 2 poł. XIX w. W okresie powojennym doszło rozbudowy Dobczyc, budowy zapory na Rabie i powstania Jeziora Dobczyckiego.

Opis

Dobczyce położone są 30 km na połdnie od Krakowa, w dolinie rzeki Raby, między Pogórzem Wiśnickim i Pogórzem Wielickim.

Elementami zespołu urbanistyczno-krajobrazowego historycznego miasta Dobczyce, sięgającego początkami wieku XIII, położonego na wzgórzu staromiejskim (obecnie Góra zamkowa) i sąsiadującym z nim wzgórzu zwanym Placem Miejscowym (obecnie wzgórze Stróżnica), podlegającymi ścisłej ochronie konserwatorskiej są: ślady szachownicowego planu miasta z w. XIV, plac zwany Majdaniec z cysterną, fragmenty murów obronnych z w. XIV, ruiny zamku z w. XIII/XIV i XVI-XVII, Kościół pw. Św. Jana Chrzciciela z 1828 r., resztki dawnej zabudowy regionalnej z XIX w. znajdujące się na wzgórzu nazywanym Placem Miejscowym, cmentarz i kaplica cmentarna z XIX w., ciągi uliczne: Kazimierza Wielkiego, Kasztelana Dobka i Przedbramie do skrzyżowania z ulicą Królowej Jadwigi wraz ze znajdującą się przy nich zabudową. 

Dominantą krajobrazową Dobczyc jest wzgórze zamkowe wraz z odbudowanym  zamkiem i kościołem pw. św. Jana Chrzciciela. Strefą ochronną zabytkowego zespołu miasta Dobczyc jest część obszaru miasta zurbanizowanego w XIX w., obejmującego ciąg uliczny Rynku i wychodzącą zeń ulicę Kilińskiego, do skrzyżowania z ulicą św. Anny wraz z przyległą zabudową oraz tereny podnóża wzgórza staromiejskiego, rozciągające się na południowy-zachód. od Rynku aż po koryto rzeki Raby i zbudowaną na niej w 1986 r. zaporę. 

Obiekt dostępny.

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie 24.04.2020