Tomkowicza: „Budynek nowszy drewniany, nietypowy. Wewnątrz bez żadnych szczegółów”. Nie wiedział, że pod farbą kryje się jedna z ciekawszych małopolskich polichromii. Kościół znalazł się w grupie tych świątyń drewnianych, które zachowały malowidła ścienne od późnogotyckich poczynając, na późnobarokowych kończąc.

Historia

Wieś istniała przed 1375, stanowiła domenę rodu  Gładyszów co najmniej do początku XVII w. To właśnie oni fundowali parafialny kościół. Pisze o nim Jan Długosz w „Liber beneficiorum”. Obecny zbudowano około połowy XVI w. W opisie kościoła z wizytacji Piotra Tylickiego z 1608 czytamy o malowidłach ściennych przedstawiających pasję Zbawiciela, a także nieistniejącą dziś scenę. Sądu Ostatecznego, która najprawdopodobniej zajmowała ścianę północną nawy. W tęczy była wyobrażona Męka Pańska. W ołtarzu głównym znajdował się obraz Matki Boskiej i świętych Andrzeja i Wojciecha. Po lewej stronie ołtarza znajdowało się sakramentarium drewniane, polichromowane, piramidalne, z wyobrażeniem pelikana w zwieńczeniu. W dwóch ołtarzach bocznych znajdowały się: w jednym „starożytna” figura Matki Boskiej, w drugim mała „structura picta” (pod czym należałoby rozumieć tryptyk) ze świętymi: Mikołajem i Marcinem. Ponadto wykaz obejmował kilka ornatów haftowanych („acupictae”) z wyobrażeniami figuralnymi. Kościół, niezbyt udatnie, przebudowano i powiększono w 1. połowie XIX stulecia staraniem ówczesnej właścicielki Tekli Stadnickiej, przez przedłużenie nawy frontowej od strony zachodniej. Następnie wybudowano: w 1901 nową dzwonnicę, w 1910 budynek plebanii, 1920-1939 zabudowania gospodarcze. W 1969 sprawiono trzy nowe dzwony. W latach 2001-2010 kościół był systematycznie konserwowany.

Opis

Świątynia zachowała w swej konstrukcji średniowieczne tradycje (storczykowe wiązanie dachowe nad prezbiterium i pierwotnie system zaskrzynieniowy w nawie), a także późnogotycki detal (portal, okna). Niewielka pierwotnie świątynia została znacznie zniekształcona przedłużeniem nawy i wymianą szeregu elementów (tęcza, stropy), a urody nie dodaje jej blachą pokryty dach i niezbyt udane przybudówki boczne. Architektura typowa, zrębowa, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, przy którym znajduje się od północy spora zakrystia poprzedzona od wschodu niewielkim przedsionkiem. Szersza nawa jest niemal o połowę swej długości powiększona w XIX w. i z tegoż czasu pochodzą obie kruchty: południowa i północna. Wnętrze nakrywają nowsze stropy: w prezbiterium płaski, w nawie pierwotnie z zaskrzynieniami, obecnie zmienionymi na wydatną fasetę. Zmieniony został także wykrój arkady tęczowej, która pierwotnie była ostrołukowa lub półkolista z belką i Ukrzyżowanym, a obecnie zamknięta jest łukiem silnie spłaszczonym. Na uwagę zasługują wspomniane późnogotyckie detale: okna mają wykrój w „ośli grzbiet”, a w portalu do zakrystii łuk tego typu wzbogacony został o dodatkowy uskok, co pozoruje formę trójlistną. W tym portalu drzwi nowsze, na które przeniesiono ozdobne okucia o formach gotyckich. Natomiast w półkoliście zamkniętym wejściu od zachodu znajdują się solidne, gęsto ćwiekowane drzwi klepkowe. Na zewnątrz ściany są oszalowane, a na dachu o jednej kalenicy wznosi się smukła wieżyczka na sygnaturkę o barokowej, baniastej formie. W latach 1966-67 prace konserwatorskie odsłoniły dekorację malarską ścian. Polichromie pokrywają ściany prezbiterium. Od lewej (ściany północnej) widzimy cykl życia Zbawiciela. Najpierw, a od południa Drabinę Jakubową. Ponadto dwie nadnaturalnej wielkości postacie śś. Piotra i Pawła na tle renesansowych arkad. Można domniemywać, że stanowiły one obramienie i tło dla wspomnianego w wizytacji sakramentarium. Natomiast w samym zamknięciu malarz umieścił herb Gryf, znak rodowy Gładyszów. Barokowy wystrój snycerski skromny: ołtarz główny z lekko wklęsłym retabulum oraz obrazami: Matki Boskiej z Dzieciątkiem pochodzący z XVI w. i również konsekrowany w 1967. Na zasuwie nowszy obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, w górnej kondygnacji św. Andrzeja, patrona tutejszego kościoła. Dwa ołtarze boczne o skromnych formach późnobarokowych z XVIII w., z nowszymi obrazami: w zwieńczeniu lewego niezły obraz św. Małgorzaty z połowy XVIII w. Z tegoż czasu co ołtarze boczne pochodzi również ambona, w której zwieńczeniu znajduje się rzeźbione popiersie Boga Ojca. Chrzcielnica o formie kielichowej pochodzi zapewne z XVI w., podobnie jak kamienna kropielnica w kruchcie zachodniej. Trzeba jednak pamiętać, że część wyposażenia jeszcze w XIX wieku trafiła do muzeów Lwowa i Krakowa. Obok kościoła dzwonnica murowana w XIX w. w formie ściany arkadowej.

Obiekt dostępny przy okazji nabożeństw, lub wcześniejszym uzgodnieniu w kancelarii parafialnej. Msze święte w niedziele  7.00, 9.00, 11.00.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie 20 III 2015

Bibliografia

• S. Tomkowicz, Powiat grybowski, „Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej”, I, 1900
• J.Z. Łoziński, B. Wolff-Łozińska, Polna. Tekst katalogu zabytków sztuki powiatu gorlickiego, mpis IS PAN Warszawa 1955–56
• R. Brykowski, Zabytki architektury powiatu gorlickiego (w: Rocznik Diecezji Tarnowskiej 1972
• T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
• M. Kornecki, Biuletyn „Kościoły drewniane” nr 8.
• R. Brykowski, M. Kornecki, Drewniane kościoły w Małopolsce Południowej, Ossolineum 1984, s. 86.