Historia

Wieś od XIII w. stanowiła własność rycerską. W XIV w. znajdowała się tu rezydencja Stanisława Czyrzyka. Od końca XVI w. wieś w posiadaniu Brzezińskich. Na pocz. XIX w. przeszła na własność Józefa Dąmbskiego, a od 1809 w rękach rodziny Miączyńskich. W 2. poł. XIX w. dobra w Brzeziu nabył bankier warszawski Leopold Kronenberg, który w 1873 r. wzniósł nowy pałac. Park zaprojektowany i założony w 1889 r. przez Waleriana Kronenberga. Po II wojnie światowej majątek znacjonalizowano. W 1978 r. pałac przeszedł gruntowny remont. Obecnie mieści się tu Zespół Szkół w Brzeziu oraz Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza.

Opis

Założenie pałacowe mieści się w północnej części wsi Brzezie, przy drodze wojewódzkiej nr 252. Do zespołu należą: pałac, park, dwie oficyny, brama ze stróżówką, dawny dom zarządu oraz stajnia. Pałac zbudowano w 1873 r. wg projektu warszawskiego architekta Artura Goebla w stylu eklektycznym nawiązującym do renesansu francuskiego. Jest to budynek murowany z cegły i częściowo otynkowany. Korpus główny na planie prostokąta, zwrócony frontem w kierunku północnym, dwukondygnacyjny z mieszkalnym poddaszem i podpiwniczeniem. Dachy czterospadowe o krzyżujących się kalenicach z dekoracyjnymi kominami i lukarnami zwieńczonymi półkoliście. Elewacje ceglane z tynkowanym przyziemiem, boniowaniem w narożnikach i obramieniami okiennymi. Nad oknami pierwszego piętra gzymsiki na konsolach. Kondygnacje podkreślone ozdobnymi gzymsami. Elewacja frontowa asymetryczna z dwoma ryzalitami i gankiem osłaniającym wejście główne. W zwieńczeniu okna wyższego ryzalitu kartusz z herbem Strugi, nadanym Kronenbergom w 1868 r. W północno-zachodnim narożniku ogród zimowy. Elewacja zachodnia z ryzalitem i cylindryczną, czterokondygnacyjną wieżą w południowo-zachodnim narożniku, zwieńczoną hełmem stożkowym. Elewacja ogrodowa z tarasem z metalową balustradą i murowanymi słupkami. Układ wnętrz dwutraktowy z pozostałościami stiukowych sztukaterii i posadzek. Z oryginalnego wystroju wnętrza zachowana stolarka, kominek i piec kaflowy.

W południowo-wschodniej części założenia główna brama wjazdowa, zbudowana w 1873 r., z boniowanymi słupami oraz dwoma parawanowymi ścianami z boniowanymi narożnikami i ślepymi oknami. Obiekt murowany z cegły, częściowo otynkowany. W narożnikach nadwieszone neogotyckie sterczyny przykryte stożkowymi hełmami. Do ściany wschodniej po stronie wewnętrznej przylega bezstylowy pawilon stróżówki. Na południowy zachód od pałacu parterowa oficyna z końca XIX w., przykryta naczółkowym dachem. Bryła zniekształcona kilkoma dobudówkami. W północno-zachodnim krańcu parku oficyna tzw. „Wilsonówka” z końca XIX w. Murowana z cegły i otynkowana. Budynek na planie prostokąta, parterowy z podpiwniczeniem oraz centralnym piętrowym ryzalitem zwieńczonym tympanonem z okrągłym oknem. Parter zwieńczony gładkim fryzem i gzymsem, przykryty czterospadowym dachem. Ryzalit z dachem dwuspadowym, ustawionym prostopadle. Oficyny są obecnie budynkami mieszkalnymi. Dawne zabudowania gospodarcze położone są przy południowej granicy parku. Obecnie folwark przecina ul. Szkolna.

Park zaprojektowany w 1889 r. przez Waleriana Kronenberga w stylu krajobrazowym serpentynowym. Dość dobrze zachowany układ ścieżek oraz zabytkowy drzewostan. Pierwotny układ kompozycyjny pozostaje czytelny ale zaburza go samosiew. Całe założenie otoczone jest ogrodzeniem. Drzewostan tworzą gatunki liściaste np. jesion wyniosły, robinia akacjowa, kasztanowiec zwyczajny, klon zwyczajny, grab pospolity, z pojedynczymi okazami świerka pospolitego i sosny zwyczajnej.

Pałac jest udostępniany do zwiedzania po wcześniejszym kontakcie. Pozostałe budynki dostępne jedynie z zewnątrz. Park ogólnodostępny.

Jacek Kuśmierski, 28-09-2015 r.