Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz żydowski - Zabytek.pl

cmentarz żydowski


cmentarz żydowski koniec XIX w. Gogolin

Adres
Gogolin

Lokalizacja
woj. opolskie, pow. krapkowicki, gm. Gogolin - miasto

Kirkut w Gogolinie jest jedynym zachowanym miejscem związanym z nowożytną historią gogolińskich Żydów.

Cmentarz funkcjonował od 1857 roku, a ostatni pochówek odbył się w maju 1935 roku. 

Historia

Zapewne pierwsi Żydzi pojawili się w Gogolinie w połowie XIX wieku. Jednak wspólnota ta nie była zbyt liczna. Dopiero w latach 60-tych XIX wieku wraz z rozwijającym się przemysłem wapienniczym, wykorzystującym miejscowe pokłady kamienia wapiennego, zrodziła się potrzeba obsługi handlowej i gastronomicznej pracowników pracujących w kamieniołomach i przy produkcji wapna, rozpoczęło się intensywniejsze zasiedlenie miasta przez społeczność żydowską. Tak, że na przełomie XIX i XX wieku w Gogolinie mieszkało około 70 osób wyznania mojżeszowego. Stanowili oni kilkuprocentowy odsetek mieszkańców miasta i jeszcze na początku XX wieku byli oni w nim znaczącymi ekonomicznie mieszkańcami (kupcy, karczmarze, urzędnicy). Samodzielna gmina żydowska została założona w latach 70-tych XIX wieku. Nie miała ona własnej synagogi, a na modlitwy zbierali się w wynajmowanym pomieszczeniu (Betstube), które prawdopodobnie usytuowane było w budynku zlokalizowanym w pobliżu dworca autobusowego (obecnie bar przy ulicy Ligonia). Od początku XX w. ludność żydowska zaczęła emigrować na Zachód. W jej wyniku w 1912 r. w Gogolinie pozostało zaledwie 45 Żydów.

Cmentarz żydowski w Gogolinie został założony poza granicami ówczesnej miejscowości, na uboczu, na południe od dworca kolejowego, na działce podarowanej lokalnej Żydowskiej Gminie Filialnej na założenie cmentarza przez karczmarza gogolińskiego Meyera Fränkla. Gogolińska gmina żydowska ogrodziła teren cmentarza wysokim murem z kamienia marglowego i wybudowała jednopiętrowy dom przedpogrzebowy, w którym na parterze była kostnica, a na piętrze mieszkanie. Dom stał przy murze od strony ulicy, przy nim było wejście na cmentarz. Wspólnota żydowska w Gogolinie przestała istnieć w latach 30-tych XX wieku, a w czerwcu 1943 roku od Zrzeszenia Żydów w Niemczech cmentarz przejęło Gestapo.

W latach 60-tych XX wieku budynek przedpogrzebowy, zawalił się i został rozebrany. Także mur cmentarny został przebudowany i obniżony, oraz rozebrany w części łączącej z cmentarzem ewangelickim.

Opis

Cmentarz będący nekropolią gminy żydowskiej w Gogolinie, położony był poza granicami ówczesnej miejscowości, około 650 m na S od dworca kolejowego, na ulicy Wyzwolenia. Obecnie zajmuje powierzchnię około 8 arów (północno-zachodnia część działki gruntowej nr 384) i zapewne jest to pierwotny obszar kirkutu. W archiwaliach i opracowaniach podawana jest powierzchnia około 20 arów, lecz jest to obszar wspólny cmentarzy ewangelickiego i żydowskiego. Kirkut w Gogolinie został założony w 1857 r., a ostatni znany pochówek odbył się 13 maja 1935 roku. Podczas II wojny światowej oraz w latach powojennych cmentarz był systematycznie dewastowany i grabiony, jednak nie uległ on całkowitemu zniszczeniu. Granice kirkutu wyznacza pierwotnie dookolny, obecnie z trzech stron, mur zbudowany z łupanego kamienia wapiennego (marglu) wzmacnianego cegłą. Ogrodzenie zachowało się w całości do lat 60-tych XX wieku. Wówczas zawalił się nieużytkowany dom przedpogrzebowy stojący przy murze od strony ulicy, i został on rozebrany. W 2006 roku odnowiono: przebudowano i obniżono mur otaczający cmentarz, oraz rozebrano go w części łączącej z cmentarzem ewangelickim (od strony SE). Pierwotne wejście na kirkut prowadziło w murze obok domu przedpogrzebowego, obecnie zamurowane. Nie ma widocznego podziału cmentarza na części. Groby ułożone są po linii W-E (z odchyleniem na N) w czterech rzędach. Zajmują one zachodnią część cmentarza, na części wschodniej porośniętej trawą nie ma pochówków. Cmentarz jest zadbany, porośnięty drzewami (kilka ponad stuletnich) oraz trawą i bluszczem.

Podczas wizji lokalnej w 2018 roku stwierdzono: zachowało się około 30 macew i obelisków wykonanych z piaskowca, granitu i marmuru. Groby są porośnięte krzewami i bluszczem, a część macew (lub ich fragmentów i obramienia grobów) trudna do weryfikacji. Wydaje się, że pierwotny kirkut może liczyć około 50 grobów. Na nagrobkach znajdują się inskrypcje w językach hebrajskim i niemieckim. Na ozdobnie zwieńczonych macewach napisom towarzyszą symbole charakterystyczne dla judaizmu (m.in. gwiazda Dawida, wieniec, złamana świeca).

Inspekcja wykazała, ze cmentarz jest zadbany i systematycznie porządkowany. W latach 90. XX wieku władze miasta Gogolina uporządkowały teren cmentarza. Postawiono też tablicę informacyjną. Na bieżąco jest koszona trawa.

Do kirkutu od północnego-zachodu przylegają współcześnie wybudowane domy mieszkalne, a od północnego-wschodu nieużytek porośnięty drzewami, od południowego-zachodu ulica Wyzwolenia, a od południowego-wschodu cmentarz ewangelicki.

Tablica informacyjna o cmentarzu żydowskim znajduje się na murowanym słupie głównej bramy wejściowej, a tablica konserwatorska informująca, że obiekt jest zabytkiem prawnie chronionym znajduje się na żelaznym słupku po południowej stronie bramy.

Obiekt ogólnodostępny.

Oprac. Krzysztof Spychała, NID OT w Opolu, 15-06-2018 r.

Rodzaj: cmentarz żydowski

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_16_CM.7320, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_16_CM.630