stanowi przykład reprezentacyjnego budynku bankowo-handlowego w stylu neorenesansowym z elementami secesji. Jego projektantem był Stefan Szyller uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich architektów doby historyzmu. W konstrukcji budynku użyto elementów stalowych i żelbetonu.

Historia

Budynek powstał w l. 1899-1901 wg zwycięskiego proj. Stefana Szyllera w zamkniętym konkursie dla zarządu Kasy Pożyczkowej Przemysłowców Warszawskich. Stanął na narożnej działce w miejscu wcześniejszej zabudowy. Budynek frontowy mieszczący sklepy i siedzibę Kasy został połączony od pd.-zach. ze starszą oficyną stojącą na tyłach posesji, w której ulokowano mieszkania dla pracowników Kasy. Prace budowlane prowadziło przedsiębiorstwo Władysława Czosnowskiego, stolarskie firma Braci Horn, kamieniarskie Józef Norblin, a sztukatorskie Zbigniew Uranicki. Autorem grupy rzeźbiarskiej wieńczącej narożnik budynku był Zygmunt Otto. Zgodnie z kanonami epoki funkcję i prestiż siedziby banku podkreślało bogactwo dekoracji architektoniczno-rzeźbiarskiej fasady i przestrzeni reprezentacyjnych. Dół budynku zajmowało 7 dwukondygnacyjnych sklepów a narożne wejście główne prowadziło przez reprezentacyjną klatkę schodową do części bankowej na trzeciej kondygnacji. Od ul. Złotej mieściły się pomieszczenia zarządu, a od ul. Zgoda hala kasowa z zapleczem, m. in. skarbcem, buchalterią i archiwum. Halę tę dzieliły żeliwne kolumienki na trzy nawy z wyższą środkową, doświetloną u góry bocznymi okienkami, do których światło docierało z poddasza przez świetliki w połaciach dachu. Skarbiec ze względu na ulokowanie na piętrze, zabezpieczono żelaznym zbrojeniem ścian i żelbetowymi stropami, a pod nim wydzielono z części handlowej przestrzeń na bufet dla pracowników Kasy. W 1906 r. w budynku miał miejsce brutalny napad. W 1920 r. Kasę przekształcono w Bank Przemysłowców Polskich SA, który w 1933 r. zlikwidowano. Następnie w budynku mieścił się oddział Komunalnej Kasy Oszczędności. W latach międzywojennych w narożniku fasady zawieszono nad wejściem neon z hasłem „Polacy, bogaćcie się”, a na attyce skrót „KKO”. Zabudowano też dolną partię witryn sklepowych. Obiekt przetrwał II wojnę światową z nieznacznymi uszkodzeniami. W czasie remontu ok. 1945 r. dokonano zmian w układzie pomieszczeń dostosowując je do potrzeb biurowych. Do 1997 r. w budynku mieściły się biura związków zawodowych. Bieżące remonty wprowadzały kolejne zmiany m in. w 1968 r. przebudowano oficynę mieszkalną. Wystrój malarski, sztukatorski, metaloplastyczny, drewniana stolarka drzwiowa i ozdobny kominek zachował się głównie w dawnej części bankowej. Od 2000 r. obiekt jest gruntownie restaurowany i przebudowywany przez prywatnego właściciela. Między 2008 a 2010 r. rozebrane zostały oficyna i przylegająca do niej część budynku frontowego. W ich miejsce powstało wygięte półkoliście współczesne skrzydło górujące ponad zmienionym dachem zabytkowego budynku i połączone z nim szklanym przykryciem atrium. Pod obiektem powstały podziemne garaże. Elewacje frontowe odzyskały pierwotny wygląd z witrynami w przyziemiu. Pieczołowicie odtworzono stolarkę okienną i poddano konserwacji elementy wystroju reprezentacyjnej klatki schodowej.

Opis 

Zabytkowy budynek znajduje się w zwartej zabudowie śródmiejskiej na nieregularnej działce w rozwartym narożniku ulic Złotej i Zgoda. Jest dobrze wyeksponowany leżąc na osi ul. Jasnej przy placyku u zbiegu czterech ulic. Obiekt jest murowany z cegły z pierwotnymi stalowymi elementami konstrukcji ścian i nowymi stropami żelbetowymi, trójkondygnacyjny, podpiwniczony ob. z kondygnacjami garażu. Wystrój w stylu renesansu włoskiego z elementami secesji zawiera treści związane z pracą i zamożnością. Fasada jest trójkondygnacyjna, niesymetryczna, piętnastoosiowa z trójosiowymi pseudoryzalitami (jeden stanowi elewacje od ul. Złotej). Belkowanie optycznie dzieli elewacje w połowie wysokości na dwie kondygnacje artykułowane kompozytowymi pilastrami i parami kolumn w osi narożnej, odzwierciedlając pierwotny podział na część handlową i bankową. W dwukondygnacyjnej partii dolnej pilastry są boniowane o kapitelach ozdobionych kartuszami. Ściany przepruwają duże prostokątne witryny, a nad nimi okna o ozdobnych kratach oraz brama przejazdowa od ul. Zgoda. W ryzalitach witryny rozdzielają pilastry toskańskie, a okna piętra ozdobne konsole. W zaokrąglonym narożniku znajduje się wejście główne z półkolistym oknem u góry zwieńczone nad kluczem kartuszem z monogramem Kasy. Pilastry trzeciego piętra mają trzon zdobiony płycinami, a te ujmujące ryzality gładki o kapitelach z maskami i zwisami z wieńcami laurowymi i motywami narzędzi pracy. Arkadowe okna tej kondygnacji zdobią profilowane arkady z kluczem wsparte na toskańskich pilastrach i pary konsol gzymsów podokiennych. W ryzalitach okna są zgrupowane po trzy i wieńczą je dekoracyjne kartusze z motywami roślinnymi. Fasadę wieńczy belkowanie z fryzem konsolowym, a nad nim attyka balustradowa murowana z wazami na krańcowych cokołach w partiach ryzalitów oraz secesyjna blaszana. Narożnik akcentuje umieszczona nad pełną attyką alegoryczna grupa rzeźbiarska „Praca i Oszczędność”. W przekształconym wnętrzu budynku zwraca uwagę zachowany i odrestaurowany wystrój westybulu i reprezentacyjnej klatki schodowej z dekoracją sztukatorską i dwoma malowanymi plafonami aut. Bronisława Wiśniewskiego oraz kutą balustradą z kandelabrami zasilanymi pierwotnie gazem węglowym sygnowaną K. Siarkiewicz tak, jak ozdobna krata z drzwi głównych.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 26-04-2018 r.