Historia

Kościół w Starym Wielisławiu wymieniony w r. 1300. Zniszczony w pożarze w 1429 r. W 2 poł. XV w. wzniesiony kościół obecny, w którym umieszczona cudowna figurka Matki Boskiej. W związku z tym powstał ośrodek pielgrzymkowy. Kościół rozbudowany w XVI w. W czasie reformacji nie przejęty przez protestantów, administrowany przez kłodzkich augustianów, a następnie — przez kłodzkich jezuitów. Rozwijany przez nich lokalny ośrodek pielgrzymkowy i w latach ok. 1700–1730 przebudowany kościół, z zachowaniem gotyckiego prezbiterium. Jednonawowy korpus przekształcony na trójnawowy, w nawiązaniu do typu kościoła emporowo-halowego z bocznymi kaplicami i z emporami.

Wieża wciągnięta w korpus. Do prezbiterium dostawione dwie przybudówki z zakrystią i oratoriami na piętrach. Jeszcze w XVIII w. wieża z drewnianą izbicą, nakryta ostrosłupowym hełmem. Około 1770 r. wykonane freski w plafonach na sklepieniu prezbiterium. W 1796 r. zrealizowane kamienne, późnobarokowe portale w fasadzie i w pn. elewacji korpusu nawowego, obramienia okien naw bocznych oraz może — sufit nawy z lustrem o wykroju wklęsło-wypukłym. Zapewne w 3 ćwierci XIX w. przebudowana wieża i nakryta obecnym neoromańskim hełmem. Może wówczas nad nawą i prezbiterium założony wspólny dach. W końcu XIX w. odnowiona polichromia sklepienia prezbiterium, uzupełniona neobarokową polichromią dekoracyjną. W tym stylu wykonana też monochromatyczna polichromia nawy. Nowa polichromia wnętrza kościoła tworzona w nawiązaniu do ornamentyki dojrzałego baroku. W 1 ćw. XX w. wykonane witraże (Josef Peter Bockhorni z Monachium).

Opis

Kościół pw. Św. Katarzyny w Starym Wielisławiu orientowany, murowany, tynkowany. Prezbiterium węższe od nawy, dwuprzęsłowe, zamknięte pięciobocznie, oszkarpowane, późnogotyckie, nakryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym, flankowane przez dwie przybudówki. Korpus kościoła trójnawowy, z wbudowaną wieżą. Prezbiterium, nawa i przybudówki nakryte wspólnym dachem. Fasada kościoła z lekko zarysowanym trzonem wieży, w którym barokowy, uszakowy portal z popiersiem Św. Katarzyny.

Górna kondygnacja wieży z profilowanym gzymsem koronującym. W bocznych partiach fasady zamkniętych wklęsłymi spływami dwa identyczne, kamienne portale z nadświetlami. Elewacje prezbiterium, jego przybudówek i nawy zwieńczone wspólnym, profilowanym gzymsem koronującym. Okna przyziemia nawy i przybudówek zamknięte łukami odcinkowymi, ujęte kamiennymi, listwowymi obramieniami. Okna empor o łuku pełnym, bez obramień. W elewacji pn. kamienny portal. We wnętrzu prezbiterium dwa późnogotyckie, portale i powyżej otwory oratoriów (na piętrach przybudówek) z neobarokowymi, ażurowymi przesłonami.

Sklepienie prezbiterium ze zwornikami z dekoracją w formie tarcz, na których symbole A i Ώ i rozeta. Pierwotnie wysklepki obwiedzione pasową bordiurą, a żebra malowane (liście laurowe przewiązane taśmą). Na wysklepkach plafony o wykrojach wklęsło-wypukłych z przedstawieniami putt z narzędziami męki lub ilustrującymi niektóre wezwania litanii loretańskiej. Plafony te w malowanych, neobarokowych obramieniach. W oknach prezbiterium witraże z końca XIX w., z cechami neogotyku. Nawa dzielona pilastrami wielkiego porządku. Jej ściana z łukiem tęczowym i górne partie pilastrów ozdobione polichromią dekoracyjną. Nawa nakryta stropem z lustrem o wykroju wklęsło-wypukłym, w którego polu umieszczony malowany, neobarokowy plafon z przedstawieniem figuralnym. Ku nawie otwarte półkolistymi arkadami nawy boczne i empory nakryte stropami z fasetami. W zach. część nawy wbudowany drewniany chór muzyczny oparty na dwóch słupach. Jego balustrada i balustrady empor pełne, zdobione polichromią.

Wyposażenie kościoła złożone m.in. z: późnobarokowo-rokokowego, architektonicznego ołtarza głównego z dwiema bramkami (ok. 1775 r.), z dwóch późnobarokowych ołtarzy bocznych (2 poł. XVIII w.), z późnobarokowo-neoklasycystycznej ambony (ok. 1770) oraz z neoklasycystycznego prospektu organowego z barokową ornamentacją (4 ćw. XVIII w.). W prezbiterium późnobarokowe: stalle, oprawy dwóch otworów wejściowych i ozdobne przesłony otworów oratoriów (ok. 1770-1780, 1 poł. XIX w.). W przedsionku fragment kraty z 2 poł. XVII w. znajdującej się dawniej przed prezbiterium.

Zabytek dostępny przez cały rok.

Oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 04.11.2016 r.