wiatrak koźlak - Zabytek.pl
Adres
Budzisław Kościelny
Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. koniński, gm. Kleczew - obszar wiejski
Jako nieliczny w tej części regionu tego typu obiekt jest udostępniony do zwiedzania, posiadając równocześnie zaplecze naukowo-muzealne w mieszczącym go wraz z pobliską chatą młynarza kompleksie lokalnej Izby Pamięci Wsi, Młynarstwa i Rolnictwa.
Historia
Budzisław Kościelny po raz pierwszy wzmiankowany został w 1356 r. jako własność rycerska. Drewniany kościół, wzniesiony w 1642 r., w czasie II wojny światowej został rozebrany przez Niemców. Nową, murowaną świątynię, zaprojektowaną przez Aleksandra Holasa, ukończono dopiero w 1980 roku.
Pod koniec XIX wieku w okolicach Kleczewa znajdowało się 14 wiatraków, obsługiwanych przez 14 osób. Rolniczy charakter okolicy miał wpływ na rozwój przemysłu młynarskiego.
Wiatrak koźlak w Budzisławiu Kościelnym wzniesiony został 13 listopada 1858 r. przez Romana Bresińskiego w Kościanie (co uwiecznione jest na drewnianej tablicy umieszczonej na wewnętrznej konstrukcji pierwszego piętra). W 1926 r. został przeniesiony przez budzisławskiego młynarza, Szczepana Mrówczyńskiego do Budzisławia. Użytkowany był zgodnie ze swym pierwotnym przeznaczeniem do lat 70. XX wieku. W późniejszym okresie był nieużytkowany i ulegał powolnej degradacji. 10 grudnia 1984 roku został objęty ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków. W 2011 r. wiatrak poddano restauracji ze środków pozyskanych z funduszy Unii Europejskiej w ramach programu Odnowa i Rozwój Wsi. W jego otoczeniu wzniesiono budynek zwany Chatą Młynarza. 3 czerwca 2012 r. wiatrakowi nadano imię Szczepan, upamiętniające jego właściciela.
Wiatrak i Chata Młynarza stanowią obecnie kompleks muzealno-kulturalny, w którym mieści się Izba Pamięci Wsi, Młynarstwa i Rolnictwa oraz filia Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Kleczewie. W Izbie prezentowana jest wystawa fotograficzna ukazująca historię kultury rolnej regionu. Zgromadzone w zbiorach eksponaty stanowią materialne świadectwo dziedzictwa materialnego wsi. W wyremontowanym wnętrzu wiatraka prezentowane są lokalne muzealia związane z dziejami i technologią dawnego młynarstwa okolic Kleczewa.
Opis
Wiatrak w Budzisławiu Kościelnym zlokalizowany jest w pd. części wsi, przy ul. Słupeckiej, przy której położony jest również tutejszy zabytkowy cmentarz rzymsko-katolicki. Za skierowanym tyłem do ulicy wiatrakiem, stanowiącym dominantę kompleksu Izby Pamięci Wsi, Młynarstwa i Rolnictwa, usytuowana jest Chata Młynarza, wzniesiona w 2011 r., mieszcząca główną ekspozycję oraz filię biblioteki w Kleczewie.
Wiatrak wzniesiony został z drewna w konstrukcji słupowo-ryglowej na podmurówce z cegły. Ściany zewnętrzne pokryte są szalowaniem wykonanym z pionowych desek. W kondygnacji położonej w przyziemiu mieści się kozioł połączony z wystającym na zewnątrz wsch. ściany długim dyszlem, służącym do obracania wiatraka. Na ścianie tej usytuowane są również zewnętrzne, drewniane schody z gankiem prowadzące na drugą kondygnację. Na drugiej i trzeciej kondygnacji mieszczą się pomieszczenia służące do mielenia zboża i produkcji mąki. Całość konstrukcji wieńczy kryty gontem dwuspadowy dach z wysuniętym od strony wsch. okapem ułatwiającym transport pionowy worków ze zbożem na drugie piętro robocze (trzecia kondygnacja) oraz ze zmieloną mąką lub kaszą z pierwszego piętra mącznego (druga kondygnacja). Na ścianie zachodniej wiatraka zamontowane zostały jego zrekonstruowane śmigła. Na szczególną uwagę zasługują zachowane oryginalne elementy wnętrza pierwotnego wiatraka — wał skrzydłowy z kołem palecznym, kozioł oraz urządzenia do przesiewania mąki. Zabytek wyposażony został w instalację przeciwpożarową i odgromową. Udana restauracja i rekonstrukcja wiatraka w Budzisławiu Kościelnym pozwoliła zachować jedyny w tej części województwa tego typu zabytek przemysłowej architektury drewnianej, obiekt nie tylko dostępny do zwiedzania, ale przede wszystkim wyposażony w zaplecze naukowe i infrastrukturę niezbędną dla odpowiedniej jego ekspozycji.
Zewnętrzne otoczenie wiatraka i chaty dostępne jest do zwiedzania codziennie. Izba Pamięci czynna jest w poniedziałki, środy, piątki w godz. 8:00-18:00; wtorki i czwartki w godz. 8:00-15:00, a także w trzecią sobotę miesiąca w godz. 9:00-13:00.
Oprac.: Tomasz Łuczak, 28-12-2017 r.
Rodzaj: wiatrak
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
drewniane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BL.40319, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BL.7227