Historia

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1353 roku. Należała ona wówczas do opactwa benedyktynów w Tyńcu. W latach 1470-1480 dziedzicem polanki był Piotr Jurczycki. Potem Polanka należała do rodziny Miłoszowskich. W 1795 roku Polankę i okoliczne majątki, m.in. Facimiech, Gołuchowice, Grabie, Krzęcin i Wielkie Drogi, zakupił kupiec krakowski Marcin Alojzy Haller, syn Józefa Antoniego, wywodzącego się w prostej linii od żyjącego na przełomie XV i XVI wieku Jana Hallera, kupca i rajcy miejskiego, właściciela jednej z pierwszych polskich drukarni, w której w latach 1505-1525 popularyzowano wydawnictwa w języku polskim. Po zakupie Polanki, Marcin Alojzy Haller wycofał się z kupiectwa i zajął rolnictwem. Doprowadzenie w krótkim czasie zaniedbanego nieco gospodarstwa do kwitnącego stanu było m.in. atutem w uzyskaniu od cesarza Franciszka I szlachectwa oraz herbu. Od tej pory Hallerowie posiadali przydomek von Hellenburg. W 1805 roku Marcin Alojzy Haller za jedynego swojego spadkobiercę uznał syna Józefa Franciszka, wydziedziczając jednocześnie dwie córki, Marię i Karolinę, za popełnienie mezaliansu poprzez poślubienie kawalerów niższego stanu. (W 1814 roku Józef Franciszek dokonał jednak częściowego podziału dóbr na rzecz obu sióstr sobie pozostawiając Polankę z przyległościami). Po śmierci Józefa Franciszka w 1850 roku dziedzictwo w Polance przejął jego syn Władysław. Jego bracia Cezary i Henryk odpowiednio w wyniku małżeństwa i kupna stali się właścicielami okolicznych Mianiocic i Jurczyc. Ostatnim właścicielem majątku w Polance był syn Władysława, Stanisław Haller. W 1901 roku ukończył on Wyższą Szkołę Wojenną w Wiedniu i pełnił zawodową służbę w Krakowie, w latach 1912-1915 jako szef sztabu Twierdzy Kraków, a od 1916 roku jako szef sztabu w korpusie austriackim. W 1917 roku awansuje do stopnia pułkownika i zostaje dowódcą brygady na froncie włoskim, gdzie walczył do końca I wojny światowej. Po powrocie do kraju został zastępcą komendanta miasta Krakowa. W 1920 roku awansował do stopnia generała brygady. W rodzinnym majątku napisał kilka książek o tematyce polityczno -wojskowej. W ostatnich dniach sierpnia 1939 roku zgłosił swoja gotowość ponownego wstąpienia do armii, aby stanąć w obronie kraju. Na podstawie listy śmierci NKWD z 6 kwietnia 1940 roku, Haller został wywieziony ze Starobielska do Charkowa i tam rozstrzelany.

Po zakończeniu II wojny światowej dobra polanickie w wyniku reformy rolnej zostały upaństwowione. Początkowo przejął je Państwowy Fundusz Ziemi, potem użytkował je Instytut Zootechniki UJ w Krakowie, a od 1959 roku są w posiadaniu Rolniczego Zakładu Doświadczalnego w Krakowie. W latach 90-tych sytuacja zakładu zaczęła się pogarszać. Pod koniec lat 90-tych Senat Uczelni zalecił postawienie go w stan likwidacji.

W latach osiemdziesiątych XIX wieku wieś, jako ośrodek dóbr Hallerów, powszechnie nazywano Polanką Hallerowską. W 1931 roku wieś przyjęła nazwę Polanka Haller, a sześć lat później powrócono do Polanki Hallerowskiej. Po 1945 ponownie została nazwana Polanką Haller. W 1965 uznano, że wieś nie należy już do Hallerów i skrócono nazwę do samej Polanki. W 1993 postanowiono ostatecznie uhonorować zasługi tej rodziny dla Polski i ponownie wrócono do nazwy Polanka Hallera.

Opis

Założenie dworskie położone jest w pn. części wsi i wyraźnie dominuje nad okolicą. Teren dworski wraz z parkiem oraz przylaskiem „Dębina” (znany też jako Las Uniwesytecki) położonym w pd.-zachodniej części założenia zajmują ponad 2/3 powierzchni wsi. Przylasek stanowi integralną część założenia pałacowo-parkowego i jako taki został on dopisany do decyzji wpisującej (z 1983 r.) założenie do rejestru zabytków w roku 1989. Na wschód od dworu znajduje się park z licznymi okazami starodrzewia. Po zachodniej i południowej stronie dworu znajdują się dziedzińce otoczone budynkami gospodarczymi. (Obiekty przy dziedzińcu pd. starsze z XVIII/XIX w). W sporym oddaleniu (ponad 300m na pd.) od dworu znajduje się jeszcze będący częścią założenia czworak (obecnie mocno przebudowany). Dwór na planie nieregularnym – złożonym ze starszej części korpusu głównego oraz dobudowanego od strony północnej skrzydła bocznego. Część główna założona na planie prostokąta, parterowa, z użytkowym poddaszem. Fasada siedmioosiowa – trzy osie środkowe ujmują portyk wejściowy wsparty na czterech słupach. Ponad nim szeroki taras, na który prowadzi wejście z umieszczonej w przestrzeni poddasza wystawki, zwieńczonej trójkątnym przyczółkiem. Odpowiednikiem portyku jest w elewacji ogrodowej pozorny ryzalit z wystawką w części dachowej, zwieńczoną ścianką attykową ozdobioną girlandami. Skrzydło północne ujęte zostało od strony zachodniej tarasem z kolumnadą, połączoną z osią skrajną korpusu głównego dodatkowym wejściem, ujętym mocno wysuniętym portykiem, wspartym po bokach na trzech zgrupowanych ze sobą słupach. Ponad portykiem trójkątny naczółek ozdobiony herbem Hallerów wplecionym w bogaty ornament roślinny. Ryzalit fasady ogrodowej posiada podziały poziome za pomocą boniowań w części kondygnacji dolnej oraz boniowane narożniki. Otwory okienne ujęte zostały wydatnymi nadokiennikami. Całość nakryta dachem mansardowym, łamanym.

Większość założenia ogrodzona siatką. Zespół nie jest udostępniany do zwiedzania.

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie, 07-2020 r.