Historia

Pierwszy drewniany kościół w Łaniętach zbudowano w 1416 r., kiedy w miejscowości powstała filia parafii Białotarskiej. Samodzielna parafia w Łaniętach, należąca do dekanatu kowalskiego, powstała w 1469 r., dzięki staraniom Mikołaja, wojewody kutnowskiego.

W 1469 r. staraniem wojewody i jego żony Barbary w Łaniętach wzniesiono kolejny drewniany kościół, pod wezwaniem św. Mikołaja i św. Barbary. W II ćw. XVII w. ze względu na zły stan obiektu rozpoczęto budowę nowej świątyni. Wzniesiono ją w 1643 r. dzięki funduszom Katarzyny Nieborowskiej (?) żony Marcina podkomorzego sochaczewskiego, posła na sejm w 1643 r. Kościół był niewielki na rzucie kwadratu. 

W 1866 r. obiekt został rozbudowany. Dobudowano prezbiterium, kruchtę zakrystię i lożę kolatorką. Księdzu kanonikowi Franciszkowi Marmo wsparcia finansowego udzielił dziedzic Łanięt, Rudolf Skarżyński.

Zachowała się kronika parafialna, w której znalazły się szczegółowe informacje o pracach wykonywanych w kolejnych latach inwestycji:

(…) w 1867 r. urządzono groby familijne pod kościołem dla familii fundatora z wejściem po schodach marmurowych z zakrystii brackiej. W następnym – 1868 roku wybudowano wielki ołtarz we wspaniałym stylu korynckim, z drzewa, ozdobiony prześliczną rzeźbą (…) Wybudowano nowy ołtarz boczny, drugi przerobiono tylko. Urządzono nową, ozdobną bardzo ambonę, przybraną wyborową rzeźbą. Gradusy wszystkie przy ołtarzach, jako też gradus do prezbiterium dano marmurowe, wszystkie kropielnice marmurowe wmurowano przy drzwiach kościelnych, w liczbie sześć. Urządzono galerię nową, oddzielającą prezbiterium od nawy kościoła. Zacheusze nowe, robotą rzeźbiarską odrobiono i całe pozłocono. 

Rok później Rudolf Skarżyński sfinansował renowację organów u organmistrza Leopolda Blumberga w Warszawie oraz zakupiono u malarza Luksa z Częstochowy obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Obraz umieszczony został w ołtarzu głównym. W 1879 r. Rudolf Skarżyński sfinansował budowę nowej dzwonnicy.

Przebudowaną świątynię konsekrował w 1880 r. biskup kujawsko-kaliski Wincenty Chościak Popiel.

W 1910 r. wnętrze kościoła zostało ozdobione polichromią wykonaną przez Leona Zdziarskiego. Leon ukończył Warszawską Szkołę Rysunkową. Był uczniem Wojciecha Gersona. Otrzymał przygotowanie do wykonywania malarstwa olejnego, fresku, rysunku, akwareli, litografii. Zdziarski zajmował się przede wszystkim wykonywaniem kompozycji religijnych, alegorycznych i historycznych. W ciągu 30 lat wykonał freski dla 77 kościołów – były to kompozycje obejmujące przeważnie całe wnętrze sakralne. 

24 września 1918 r. parafię odwiedził delegat apostolski Achille Ratti – późniejszy papież Pius XI. Wydarzenie to upamiętania płaskorzeźba wmurowana w ścianę kościoła.

Opis

Kościół położony jest w centralnej części wsi Łanięta, przy starym trakcie z Gostynia do Krośniewic. Usytuowany jest w centralnej części, otoczonego współczesnym ogrodzeniem, terenu cmentarza przykościelnego. W południowo-zachodniej części terenu znajduje się dzwonnica. 

Świątynia wzniesiona została w stylu barkowym. Kościół zbudowano na planie krzyża łacińskiego z absydą zamykającą prezbiterium na rzucie półkolistym. Po wschodniej stronie ramion transeptu dobudowano pomieszczania na rzucie kwadratów - od północy zakrystię, od południa zakrystię z lożą kolatorską. Po zachodniej stronie ramion transeptu analogiczne w rzucie pomieszczania – od północy kaplica, do południa sień. Do ściany zachodniej nawy przylega kruchta wejściowa, również wzniesiona na planie kwadratu. 

Nawę i raniona transeptu przykrywają osobne dachy dwuspadowe. Nad zakrystią jest dach trójspadowy, nad pozostałymi dachy dwuspadowe. 

Budynek jest murowany z cegły, tynkowany, podpiwniczony. Fundamenty wzniesiono z cegły i kamienia polnego. W piwnicy sklepienia są ceglane, kolebkowo-krzyżowe. Ściany wewnętrzne wymurowano z cegły są otynkowane, na piętrze chóru i zakrystii również drewniane, malowane. Sklepienie w nawie jest kolebkowe z lunetami. Nad absydą prezbiterium półkopuła, na przecięciu nawy i transeptu znajduje się kopuła. Stropy empory, nad kruchtą i chóru są drewniane, wypełnione cegłą z niepalonej gliny pokryte deskami. Schody w zakrystii i na chór muzyczny są drewniane, z taką samą balustradą pełną, ramowo-płycinową. 

Konstrukcja dachów jest drewniana, krokwiowo-jętkowa. Kopułę murowaną z cegły wzniesiono na żagielkach, konstrukcja hełmów i sygnaturki jest drewniana. Dach przykryto blachą ocynkowaną. W kościele położona została nowa posadzka marmurowa. Na piętrze loży kolatorskiej podłoga jest deskowa. 

W pomieszczeniach pomocniczych zachowała się stolarka okienna ościeżnicowa, dwuskrzydłowa, w części okien z półokrągłym nadświetlem. We wnętrzu nawy okna empory są trójskrzydłowe, pojedyncze, skrzydła wielopolowe. W ścianach zewnętrznych nawy i prezbiterium znajdują się okna witrażowe. Stolarka drzwiowa jest płycinowa jedno i dwuskrzydłowa.

Zachodnią elewację kościoła poprzedza ściana kruchty wzniesiona na niewysokim cokole gładko tynkowana. Narożniki ujęte zostały pilastrami. Na osi znajduje się brama wejściowa, prostokątna zwieńczona łukiem pełnym. Umieszczono w niej drzwi podwójne, ramowo płycinowe. Na każdym ze skrzydeł, w płycinach, umieszczono rzeźbione kaboszony ujęte w ramy z dekoracją roślinną. Listwa przymykowa w postaci półkolumny zwieńczonej głowicą W nadświetlu dekorację stanowią drewniane płyciny tworzące wachlarz. 

Drzwi wejściowe ujęte są w ramę złożoną z pilastrów podpierających gzyms z gładkim fryzem i tympanonem. Powyżej gzyms i gładki fryz z dwoma niskimi prostokątnymi otworami. Górną część ściany wieńczy gzyms koronujący. Nad nim znajduje się attyka. Nad narożnikami na niewysokich cokolikach ustawiono obeliski w formie ostrosłupów o ściętych wierzchołkach. W zwieńczeniu na osi znajduje się aedicula z niszą zwieńczoną łukiem pełnym z figurą świętego Jana (?). Ściany attyki o układzie odpowiadającym układowi połaci dachowych zakończone są wolutą. Znajdująca się w głębi ściana zachodnia nawy artykułowana jest analogiczne do ściany zachodniej kruchty. W centralnej aediculi figura Chrystusa Zmartwychwstałego. Na gzymsie ściany nawy widnieje data 1866. Powyżej aediculi wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę, nakrytą dwuspadowym daszkiem zwieńczonym metalowym krzyżem. 

Pozostałe elewacje są gładko tynkowane. Artykułują je otwory okienne i drzwiowe prostokątne zwieńczone łukiem pełnym  lub jak w absydzie łukiem ostrym, albo jak w sieniach prostokątne zwieńczone łukiem odcinkowym. Na narożnikach wszystkich ścian pilastry. Elewacje wieńczy gzyms kordonowy, nad nim znajduje się pas gładkiego fryzu, powyżej profilowany gzyms podokapowy, z gładkim fryzem. Ścian szczytowe transeptu oraz wschodnia nawy zwieńczone są szczytami o artykulacji analogicznej do tej z elewacji frontowej. W każdej ze ścian, w niszy umieszczona jest figura innego świętego. W niszy transeptu południowego znajduje się figura Matki Boskiej z Lourdes, w ścianie wschodniej nawy – św. Antoni.

Na szczególną uwagę zasługuje piętrowy budynek mieszczących na parterze zakrystię, na piętrze lożę kolatorską. Umieszczony jest przy południowej elewacji, prezbiterium. Jego południowa elewacja jest dwukondygnacyjna, trójosiowa. Osie wyznaczają otwory prostokątne zwieńczone łukiem pełnym. Łuk każdego z otworów podkreśla profilowana, stiukowa rama wspartą na impostach. Pod każdym z okien znajduje się parapet, w formie odcinka gzymsu, oparty na dwóch wspornikach. W parterze w osi skrajnej, wschodniej dwuskrzydłowe drzwi - płycinowe z nadświetlem. W pozostałych osiach okna są dwuskrzydłowe, ościeżnicowe, podwójne każde ze skrzydeł podzielono na trzy pola. Okno w nadświetlu podzielone jest wąskimi szprosami na pięć pól w układzie wachlarzowym. 

Wnętrze kościoła jest jednonawowe z transeptem. Nawa i prezbiterium sklepione są kolebką z lunetami, nad przecięciem nawy i transeptu umieszczona jest kopuła na żagielkach. Kolebki wsparte zostały na filarach przyściennych zwieńczonych wysokimi kapitelami zdobionymi stylizowanymi liśćmi. Wykonana na ścianach dekoracja malarska podkreślająca elementy architektury. Polichromie wokół otworów okiennych na łukach sklepiennych nawiązują do dekoracji gotyckich. Na filarach wspierających łuki umieszczono ornament kandelabrowy, na podłuczach, w owalnych ramach przedstawiono symbole: arma Christi, starotestamentowe, eucharystyczne, męczeństwa świętych. W żagielkach kopuły przedstawiono czterech ewangelistów. W kopule znajduje się przedstawienie znanych świętych adorujących Chrystusa ukrzyżowanego na tle nieba. 

Wyposażenie kościoła stanowi ołtarz główny i dwa boczne, dwa okna loży kolatorskiej w ścianie południowej prezbiterium, ambona, droga krzyżowa oraz chór muzyczny z organami. Wszystkie elementy pochodzą z XIX w. - czasu przebudowy kościoła. Wykonane zostały w stylistyce barokowej. 

Obiekt dostępny przez cały rok. Poza wyznaczonymi nabożeństwami możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Agnieszka Lorenc-Karczewska, OT NID w Łodzi, 05.03.2019 r.