Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

pałac, tzw. Czarny - Zabytek.pl

pałac, tzw. Czarny


pałac przełom XIX/XX w. Strzekęcino

Adres
Strzekęcino, 1

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. koszaliński, gm. Świeszyno

Jeden z przykładów najbardziej okazałych rezydencji ziemiańskiej okresu dojrzałego historyzmu na Pomorzu Zachodnim.

Historia

Najstarsze dzieje Strzekęcina są mało znane. Według najwcześniejszych przekazów historycznych we wsi istniało gospodarstwo rolne w typie folwarku (Vorwerk) należące do majątku rycerskiego w Dunowie (Thunow). W okresie nowożytnym dobra dunowskie stanowiły lenno kolejno dwóch rodów. Właścicielami Dunowa i Strzekęcina byli w 1565 r. Adrian Bulgrin, a w 1572 r. Henning von Wolde. Potomek tego ostatniego, o tym samym imieniu i nazwisku wymieniany jest jako pan na Dunowie w latach 1628-1631. Następnymi właścicielami byli Caspar von Wolde oraz jego synowie Markus i Jabel Walter. W 1722 r. dobra w Dunowie wraz z Strzekęcinem przeszły w ręce tajnego radcy Heinricha von Wolde. Po jego śmierci majątek odziedziczyli bracia zmarłego, Caspar oraz Bogislaw Ernst von Wolde (jako jedyny właściciel od 1741 r.). W 1795 r. Otto Ferdinand Wilhelm sprzedał Dunowo wraz z Strzekęcinem i Jarzycami porucznikowi Friedrichowi Leopoldowi Lewinowi von Kameke, który uwolnił dobra rycerskie od obciążeń lennych doprowadzając do utworzenia tzw. alodium. W 1810 r. właścicielem majątku został jego syn, asesor Wyższego Sądu Krajowego Albert von Kameke.

Prawdopodobnie w 2. lub 3. ćwierci XIX w powstał parterowy budynek z piętrowym ryzalitem, służący jako rządcówka. O czasie jego budowy świadczy nie tylko widoczny na starych mapach układ, ale również forma zachowanej południowej części pałacu. Jeszcze na zdjęciach z lat 80-tych XX w. ryzalit środkowy zwieńczony był charakterystycznym szczytem z prostokątnymi sterczynami, które były popularne w architekturze pomorskich dworów w trzeciej ćwierci XIX w. Na wspomnianych wyżej mapach, teren wokół rządcówki otoczony był laskami oraz prawdopodobnie sadami.

Złoty okres Strzekęcina przypada na 2. połowę XIX w. Właścicielem posiadłości w 1897 r. został rotmistrz rezerwy Kartz von Kameke. Klucz majątków składający się z Dunowa, Strzekęcina oraz Jarzyc (Geritz) powiększono o dobra w Zegrzu Pomorskim (Seeger), Kurozwęczu (Kursewanz), Golicy (Gülz), Niedalińskiego Lasu (Nedliner Mühlenwerke), Świerzniańskiego Lasu (Schwessiner Forst). Kartz von Kameke założył zakład doświadczalny hodowli ziemniaka. Około 1926 r. przedsiębiorstwo było jedną z największych tego typu firm na świecie. W należących do rodziny Kameke laboratoriach i szklarniach wyhodowano najbardziej znane i cenione odmiany ziemniaków w Niemczech i na świecie. Według niektórych opracowań wyhodowane w strzekęcińskim gospodarstwie odmiany zajmowały 56% całego areału uprawnego ziemniaka na terenie Niemiec. Szczególnie znana była odmiana „Parnassia”, która dzięki swoim właściwościom w pewnym okresie czasu obejmowała 30 procent areału wysadzanych w Niemczech ziemniaków. Ambitny Kartz von Kameke przeniósł główną siedzibę rodu do Strzekęcina, gdzie w latach 1899-1901 założył okazały kompleks pałacowo-parkowy utrzymany w duchu luksusowych rezydencji grynderskich tzw. epoki wilhelmińskiej. Bogata eklektyczna stylistyka nawiązująca do architektury średniowiecznej i nowożytnej wyraźnie wyróżniała rezydencję strzekęcińską od innych siedzib pomorskich junkrów, utrzymanych raczej w tradycyjnym duchu i charakteryzujących się bardziej powściągliwymi formami. Otaczający pałac rozległy park miał charakter trawiastych założeń  angielskich. Walory krajobrazowe parku wzbogacono przez częściową adaptację istniejącego drzewostanu oraz terenów leśnych (wzgórze). Niewielką część założenia położoną przed głównym wejściem po wschodniej stronie, ukształtowano w formie nawiązującej do ogrodów barokowych z tarasami na stoku wzgórza oraz z grotą (lodownią) na osi. W latach dwudziestych i trzydziestych XX w. w obrębie parku powstaje szereg budowli mieszkalnych i gospodarczych utrzymanych w formach neostylowych charakterystycznych dla schyłkowego historyzmu, określanego nieraz wczesnym modernizmem. Wśród tych obiektów uwagę zwraca neoklasycystyczny budynek administracyjny z 1920 r., oraz pałac (zwany „Białym Pałacem”) z 1935 r. Ten ostatni wzniesiono zapewne dla Dobimara von Kameke, który w 1936 r. został szefem przedsiębiorstwa.

Po wojnie majątek ziemski rodu von Kamecke upaństwowiono. W latach 1945-1956 w pałacu stacjonowały wojska radzieckie. Po 1956 r. utworzono w Strzekęcinie Stację Hodowli Roślin, która przejęła dawną rezydencje wraz z parkiem i zabudowaniami gospodarczymi. Część parku przyłączono do Lasów Państwowych. W latach 1966-1980 w pałacu mieścił się ośrodek kolonijny Jelczańskich Zakładów Samochodowych. W latach 80-tych XX w. dawną rezydencją von Kamecke zarządzała Komenda MO w Koszalinie. W latach 90-tych pałac został kupiony przez prywatnego właściciela a następnie wyremontowany na potrzeby hotelu utrzymanego w nieco „nowobogackim” stylu. Park częściowo utracił swój pierwotny, pełen dostojeństwa, angielski charakter. W nowej aranżacji pojawiły się tarasy, murki oporowe, duże i małe rzeźby ogrodowe nadające części parku wygląd pseudorenesansowego i barokowego ogrodu o włoskiej proweniencji. Podczas remontu wprowadzono pewne zmiany w architekturze pałacu, zacierając historyczny charakter niektórych jej elementów. Do korpusu głównego dobudowano obszerny taras od strony północno-zachodniej, usuwając ciekawą pod względem formy i konstrukcji stalowo-szklaną werandę na rzucie półkola, bardzo charakterystyczną dla czasu powstania. Zmieniono wygląd skrzydła południowego, którego formy architektoniczne widoczne na zdjęciach z lat 80-tych XIX w wskazują wyraźnie, iż ta część pałacu powstała jako dwór w 2. lub 3. ćwierci XIX. Pierwotny czterospadowy dach zastąpiono nowym mansardowym (wyjątkowo nie pasującym do pozostałej części pałacu). Przekształcono łącznik pomiędzy częścią starą i nową. Upiększono pochodzące z 2. lub 3. ćwierci XIX w. szczyty. Zmieniono również wygląd  stojących na terenie parku budynków gospodarczych, których interesującą wczesnomodernistyczną formę zniekształcono dodając kiczowate boniowania narożników oraz obramień okiennych.

Opis

Rozległy kompleks pałacowo-parkowy w Strzekęcinie usytuowany jest na zachód od drogi wojewódzkiej Koszalin –Tychowo, w pewnym od niej oddaleniu. Pałac wznosi się na północno-zachodnim stoku wysokiego wzgórza, porośniętego lasem. Poniżej pałacu, po stronie północnej rozciąga się rozległy park z dużym stawem. W najbliższym sąsiedztwie pałacu usytuowany jest współczesny ogród przypominający charakterem włoskie ogrody renesansowe z tarasami, żywopłotami, brukowanymi ścieżkami, rzeźbami ogrodowymi, oczkami wodnymi i mostkami. W pewnym oddaleniu, po zachodniej stronie rezydencji usytuowany jest zespół budynków dawnego gospodarstwa rolnego.

W poziomym układzie przestrzennym pałacu można rozróżnić dwie części pochodzące z różnych czasów. Starsza, południowa część założona została na planie niedużego prostokąta z ryzalitem na osi jednego z dłuższych boków. Budowlę nakryto dachem mansardowym (pierwotnie czteroopadowym). Nowsza północna część założona została na nieregularnym rzucie z wieżą ośmioboczną oraz licznymi przylegającymi dobudówkami i ryzalitami o zróżnicowanej wielkości i formie. Malowniczość mocno rozczłonkowanej bryły potęgują wykusze, szczyty oraz tarasy i balkony. Poszczególne człony budowli nakryto różnymi dachami tworzącymi jej bogate i malownicze zwieńczenie. Wnętrza doświetlają liczne lukarny. Bogata eklektyczna stylistyka pałacu nawiązuje w nader swobodny sposób do architektury średniowiecznej i nowożytnej. Sposób opracowania oraz dobór elementów architektonicznych w strzekęcińskim pałacu jest przy tym fantazyjny niemal bajkowy, mający niewiele wspólnego z realnymi historycznymi budowlami. Elewacje urozmaica wykonane w tynku boniowanie stylizowane na mur kamienny o nietypowym układzie ciosów, a także okładzina granitowa oraz dekoracja w formie muru o konstrukcji ryglowej. Budowlę zdobi bogaty detal – szczyty ujęte sterczynami, wydatne obramienia okienne oraz parapety balkonowe o licu  stylizowanym na ciosy kamienne. Nadwieszone partie elewacji oraz balkony wsparto na konsolach. Szczególną uwagę zwraca rzeźbiarskie wypełnienie tympanonu nad gankiem wejściowym. Całość uzupełniają bogate kute kraty w oknach.

Wnętrza pałacu mają nieregularny układ. Podzielone są na szereg pomieszczeń zróżnicowanych pod względem wielkości, rzutu i charakteru dekoracji. Wejście główne prowadzi do niewielkiego przedsionka i korytarza, z którego można dostać się do tzw. wielkiej sieni oraz komnat w wschodniej części pałacu. Szczególnie reprezentacyjny charakter nadano dwukondygnacyjnej, nakrytej odcinkowym sklepieniem „wielkiej sieni”. W pomieszczeniu tym znajduje się główna klatka schodowa oraz galeria na piętrze. Wnętrze doświetlają wielkie okna z witrażami. Ściany zdobią boazerie oraz sztukaterie. Swą stylistyką pomieszczenie nawiązuje do secesji. Z wielką sienią skomunikowane były pozostałe pomieszczenia o reprezentacyjnym charakterze, w tym jadalnia usytuowana w wschodniej części pałacu od strony parku. Charakter pozostałych pomieszczeń jest nieco skromniejszy, jednak i tutaj spotykamy dekoracje w postaci sztukaterii oraz ozdobnej drewnianej oprawy stropów. Jako ciekawostkę można podać, że w pałacu strzekęcińskim zachował się  częściowo, popularny jeszcze na pocz. XX w. sposób komponowania wnętrz polegający na określonej grze emocjami i nastrojami przez celowe różnicowanie tych wnętrz pod względem wielkości, oświetlenia i charakteru wystroju. W strzekęcińskiej rezydencji po przejściu stosunkowo niewielkiego, ciemnego i stosunkowo skromnego przedsionka oraz korytarza, wchodzi się do bardzo jasnej wielkiej sieni, która zaskakuje ogromnymi rozmiarami i bogactwem wystroju. O tego typu sposobie komponowaniu wnętrz pisał np. Ludwig Hoffmann (będący od 1896 r. radcą budowlanym miasta Berlina). Obecna aranżacja wnętrz pałacu utrzymana jest historycznym duchu.

Na terenie zespołu pałacowego zachował się szereg historycznych budowli, między innymi drugi mniejszy pałac z lat 30. XX w., budynek administracyjny, budowle gospodarcze, lodownia hydrofornia oraz szereg budynków mieszkalnych, prawdopodobnie pensjonatów dla odwiedzających gospodarstwo rolne gości.

 

Obiekt dostępny.

Opr. Radosław Walkiewicz, 16.07.2018

Rodzaj: pałac

Styl architektoniczny: eklektyczny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.112274