Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Świętego Krzyża - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Świętego Krzyża


kościół XIV - XV Koło

Adres
Koło, Kardynała Stefana Wyszyńskiego 18

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. kolski, gm. Koło (gm. miejska)

Kościół farny pw.Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole jest jednym z najcenniejszych zabytków gotyckiej architektury sakralnej w Wielkopolsce.

Świątynia, ściśle związana z dziejami średniowiecznego kazimierzowskiego miasta królewskiego, miejsca zwoływania sejmików prowincjonalnych, a zarazem ośrodka monastycznego, jest świadectwem bogatej historii miasta oraz pobożności i patriotyzmu jego mieszkańców. 

Historia

Królewskie miasto Koło lokowane zostało na prawie magdeburskim w 1362 roku przez Kazimierza Wielkiego. Obok istniejącego od XIII w. kościoła farnego w 1456 r. w mieście ufundowany został przez starostę kolskiego Jana Hińczę z Rogowa klasztor bernardynów, odbudowany wraz z kościołem w barokowym stylu i konsekrowany w 1788 r. po zniszczeniu wywołanym wylewami Warty. Od XV wieku do 1716 r. w Kole zbierały się sejmiki generalne prowincji wielkopolskiej (posiedzenia miały miejsce w refektarzu klasztoru bernardynów, ponadto szlachta zbierała się na pobliskich nadwarciańskich łęgach). Po pożarze w 1622 r. i zniszczeniach wywołanych potopem szwedzkim w 1655 rozwój miasta, oparty głównie na rzemiośle i handlu, został zahamowany. Mimo to Koło pozostało wiodącym ośrodkiem w regionie, będąc w XVIII w. największym miastem powiatu konińskiego. Po utracie niepodległości Rzeczpospolitej miasto znalazło się pod panowaniem pruskim, a w 1815 r. zostało przyłączone do nowo utworzonego Królestwa Polskiego podległego Cesarstwu Rosyjskiemu. Podobnie jak w pozostałych pobliskich ośrodkach (m. in. Turek, Władysławów, Dobra) w 1. poł. XIX w. rozwinął się manufakturowy przemysł tkacki. Natomiast w 1842 r. z inicjatywy Józefa Freudenreicha powstała pierwsza w mieście fabryka fajansu i majoliki. W czasie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej miejscowa ludność żydowska, licząca około 5000 osób, została rozstrzelana, wywieziona lub zamknięta w kolskim getcie, a następnie w 1941 r. zamordowana przez Niemców w pobliskim nazistowskim obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem (Lasach Rzuchowskich).

Kościół farny w Kole swymi początkami sięga XIII wieku, kiedy wzniesione zostało jego obecne prezbiterium. Na przełomie XIV/XV w. (przed 1407) kościół został rozbudowany o nawę. W 1470 r. przywilej króla Kazimierza Jagiellończyka zezwolił na powołanie przy kolskiej świątyni kolegium mansjonarzy, którzy prowadzili tu szkołę parafialną oraz opiekowali się tutejszym Bractwem Literackim. Fundatorem kolegium uposażonego w dochody z karczmy w pobliskim Osieku Wielkim był Jan Hińcza z Rogowa. W 1522 r. konsekrowana została kaplica Najświętszej Marii Panny, dobudowana do kościoła nakładem Jarosława Pomian Sokołowskiego. Do parafii farnej w 1540 r. włączono położoną za murami miejskimi parafię św. Wawrzyńca, natomiast w 1552 r. — parafię w pobliskim Kościelcu Kolskim. W 1775 r. w trakcie pożaru Koła spłonęły dach nad zakrystią kościoła, kruchta, skarbczyk, ołtarz oraz dzwonnica, na której stopiły się 3 dzwony. W latach 1863-1895 r. przeprowadzony został gruntowny remont i rozbudowa kościoła, obejmujący wymurowanie filarów i sklepień w nawie, dobudowę od zach. kruchty oraz kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej od pn., zmianę kształtu otworów okiennych, wymianę barokowego wyposażenia na neogotyckie oraz wykonanie przez Wincentego Strubińskiego polichromii wnętrz, a także nowej ambony i balustrady przed ołtarzem przez Leona Domańskiego. Po zakończeniu tych prac świątynia została ponownie konsekrowana i nadano jej nowe wezwanie Podwyższenia Krzyża Świętego. W 1917 r. w zewnętrzną ścianę prezbiterium kościoła wmurowana została okolicznościowa tablica upamiętniająca setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki. W czasie II wojny światowej zamknięty kościół użytkowany był przez okupacyjne władze niemieckie jako magazyn odzieży zabranej okolicznym Żydom, w większości wywiezionym do pobliskiego niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. W latach 70-80-tych XX w. wymienione zostały witraże w nawie i prezbiterium oraz odnowiono polichromię we wnętrzach. Kolejne prace przeprowadzone na przełomie XX i XXI w. objęły remont organów, wymianę konstrukcji więźby dachowej i dachówki, przemurowania i naprawę sygnaturki oraz szczytów kościoła, a także oczyszczenie i konserwację jego ścian zewnętrznych. Ponadto wyremontowano organy i prezbiterium. W 2008 r. poświęcona została nowa murowana dzwonnica wzniesiona przy kościele.

Opis

Gotycki kościół farny w Kole położony jest w najstarszej części miasta, stanowiącej wyspę rzeczną wydzieloną ramionami Warty. Murowaną z cegły w wątku gotyckim i główkowym, orientowaną świątynię od pd., wsch. i pn. otacza murowane z cegły ogrodzenie. Do trójnawowego halowego korpusu głównego przylega od wsch. niższe i węższe prezbiterium, od zach. – kruchta, od pn. kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej, a od pd. skarbczyk i kaplica Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Do prezbiterium od pd. przylega zakrystia. Ściany prezbiterium, nawy i kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej są oszkarpowane. Na wsch. ścianie prezbiterium umieszczony został duży, XIX–wieczny krucyfiks. Dwuspadowe dachy nawy, prezbiterium oraz kaplic pokryte są dachówką. Wnętrza korpusu głównego oraz kaplic bocznych nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, natomiast prezbiterium – sklepieniem gwiaździstym. W zach. części nawy mieści się chór muzyczny z prospektem organowym. Na wyposażenie kościoła składają się m. in. neogotyckie ołtarze główny oraz boczne, barokowy ołtarz w kaplicy Matki Boskiej Nieustającej Pomocy oraz neogotycki w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, neogotyckie kropielnice wykonane z piaskowca, XV-wieczna ambona z XIX-wiecznymi schodami oraz pseudoklasycystyczna balustrada przed ołtarzem głównym, kuta z żelaza. Na szczególną uwagę zasługuje gotycka płyta grobowa Jana z Grabowa herbu Sulima, datowana na 1454 rok i wykonana z piaskowca.

Kościół dostępny dla zwiedzających z zewnątrz. 

Oprac.: Tomasz Łuczak, 28-12-2017 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.155645, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.48439