Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół dworski - Zabytek.pl

Adres
Ujazd, 19

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Zabierzów

Zabudowania tego znacznych rozmiarów założenia dworskiego – ogród (obecnie park) dworski o powierzchni ok 2,5 ha pochodzą z końca XIX w.kiedy to właścicielem dworu był powstaniec styczniowy i działacz gospodarczy Zygmunt Jabłrzykowski.

Historia

W średniowieczu nazwa ta oznaczała obszar ziemi o granicach wyznaczonych poprzez konny objazd. Miejscowa tradycja początków wsi upatruje w XI w., głosząc iż na jej terenie rósł wiąz posadzony jeszcze przez św. Stanisława BM. Faktycznie pierwsze informacje o Ujeździe pochodzą z 1358 r. i dotyczą sprzedaży gruntów przez Victora z Ujazdu i jego siostrzeńca Clicha biskupowi krakowskiemu Bodzancie. Kolejne wiadomości z lat 1371-74 i z 1388 r. wskazują, że w Ujeździe wraz z przyległymi Grabiszycami (wsi zanikłej po XVI w.) mieli swe działy także przedstawiciele różnych okolicznych rodów. Szczególnie ścisłe związki łączyły Ujazd z Brzeziem w okresie od początku XV w. po wiek XVII, gdy obie wsie stanowiły jeden kompleks majątkowy należący początkowo podobnie jak wiele sąsiednich wsi do dóbr Tęczyńskich. Dopiero źródła z 1680 r. wymieniają, jako odrębnego dziedzica Ujazdu – Jerzego Mrozowskiego, następnie w 1783 r. chorążynę sieradzką Błeszyńską, a w 1791 r. Adama hr. Męcińskiego (1740-1805), kasztelana spicymierskiego i starostę bodaczowskiego (zob. Zelków). W 1 poł. XIX w. Ujazd znalazł się w posiadaniu Leona, następnie Teofila Like, następnie w 2 poł. tegoż stulecia Kaspra Reinera, a od 1884 r. Zygmunta Jałbrzykowskiego (1838-1910) – powstańca styczniowego 1863 r., działacza gospodarczego, a także jednego z głównych fundatorów szpitala Bonifratrów w Krakowie. W pierwszej połowie XX wieku właścicielem dóbr w Ujeździe był jego syn Stanisław a potem 2 jego córki. Piękny dwór otaczał wspaniały ogród. W skład majątku wchodziły dwa stawy, w których hodowano ryby, oraz młyn i czworaki, w których mieszkali wyrobnicy dworscy. Kroniki zanotowały w listopadzie 1905 roku straszny pożar we dworze. Spaliło się kilka zabudowań, a ogień zdołano ugasić dopiero po paru dniach. Panny Jabłrzykowskie chcąc ratować życie w czasie II wojny światowej wyjechały do Anglii. W ich rękach majątek pozostał do czasu nacjonalizacji w 1945 r., a następnie został rozparcelowany, zaś zespół dworski przekazany miejscowej rolniczej spółdzielni, potem kółku rolniczemu, w latach 1978 – 2005 Instytutowi Zootechniki w Balicach i ostatecznie wydzierżawiony wieczyście osobie prywatnej. Obecnie z dawnego zespołu dworskiego ukształtowanego na przestrzeni końca XVIII w.- końca XIX w. pozostał zdewastowany park (pierwotnie ogród o pow. 2,5 ha), budynki oficyny i czworaka oraz gospodarcze z końca XIX w., w tym kuźnia, przebudowana przez obecnego właściciela w stylu dawnego dworu, który z uwagi na znaczne zniszczenie został rozebrany w 1966 r. Wraz z tym podjęte zostały prace zmierzające do restauracji dawnego założenia parkowego.

Opis

Założenie dworskie o powierzchni ok. 2,5 ha znajduje się w pn.-zach. krańcu wsi Ujazd po zachodniej stronie potoku Wierzchówka (zlewnia rzeki Rudawa). Nieistniejący już dwór-rozebrany ze względu na bardzo zły stan techniczny pod koniec lat 60-tych znajdował się w pd. Części założenia na zachód od wewnętrznej drogi dojazdowej przecinającej Park dworski mniej więcej na pół na osi pd-wschód – pn-zachód. 

Z budynków zachowała się Oficyna dworska (która powstała jako skrzydło dobudowane do dworu), obora znajdująca się po przeciwległej stronie drogi, stodoła w środkowej części założenia (po wsch. stronie wewn. Drogi) oraz niewielka piwniczka w pn. części parku. Kilka lub kilkanaście lat temu istniał jeszcze czworak (po wsch. stronie dróżki pomiedzy oborą a stodołą). Obiekt obecnie nie istnieje (skreślony z rejestru 17.12.2009) Przed kilkoma laty prawdopodobnie dokładnie na jego miejscu zbudowano nowy budynek (nr 79). Zachowane budynki zostały bardzo przebudowane. W oficynie pierwotnie główne wejście znajdowało się w ścianie wschodniej (po schodkach dostawionych równolegle do ściany) obecnie na całej jej długości znajduje się wąski balkonik wsparty na słupach, przeciągniętych wyżej aż do poziomu okapu. Obecnie główne wejście podkreślone portykiem na drewnianych słupach znajduje się w elewacji północnej. Jeszcze bardziej przebudowana została obora, która pełni teraz funkcję mieszkalną. Znacznej długości (blisko 30m) budynek obory zmienił się nie do poznania. Pierwotnie był on nakryty dwuspadowym dachem i posiadał na dłuższych elewacjach rzędy niewelkich okienek, podwójne drzwi na środku elewacji południowej, pojedyńcze bliżej jej wschodniego krańca oraz podwójne drzwi na osiach ścian szczytowych połączone ciągnącym się przez całą długość obiektu korytarzem. Obecnie budynek przekryty jest czterospadowym dachem a wejście główne (w el. pd.) podkreślone jest dużym zwieńczonym trójkątnie portykiem wspartym na 4 drewnianych słupach. Wejście boczne w elewacji pd.wschodniej poprzedzone sporym drewnianym tarasem lekko podniesionym względem terenu, szerokim na całą elewację. Stajenne małe okienka zamienione na duże okna z drewnianymi okiennicami. Najmniej zmienionym budynkiem (porównując do fot. z wczesnych lat 90-tych) jest budynek stodoły. Obiekt nakryty jest dwuspadowym dachem, a wszystkie (4) symetrycznie umieszczone otwory okienne ,jak i centralnie umieszczona brama znajdują się w elewacji zachodniej.

Całość założenia ogrodzona i niedostępna dla zwiedzających.

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie, 03-2020 r.

Rodzaj: dwór

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_ZE.58305, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_ZE.30946