kościół filialny pw. św. Mikołaja - Zabytek.pl
Adres
Starków
Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. kłodzki, gm. Kłodzko
Jest przykładem oszczędnej, dobrze przemyślanej barokizacji.
Historia
Wieś i tutejszy kościół parafialny wzmiankowane w 1338 r. Od 1350 r. kościół objęty patronatem kanoników regularnych z Kłodzka mających dobra we wsi. Późnogotycki, murowany kościół w Starkowie zbudowany w 1400 r. lub po 1428 r. Obecnie zachowane z niego oszkarpowane prezbiterium ze sklepieniem i zamurowanym ostrołucznym oknem, ostrołuczny łuk tęczowy oraz wschodnia część nawy z wysokim szczytem i dachem. W starszym fragmencie pd. elewacji nawy widoczna wnęka kapliczna lub też wtórnie zamurowane okno, w ujęciu bliskim oknom np. średniowiecznej wieży mieszkalnej przy Czerwonym Dworze w Trzebieszowicach.
Średniowieczny kościół w Starkowie zapewne bezwieżowy, ponieważ w 1586 r. zbudowana na jego dachu sygnaturka. Od 1597 r. patronat nad kościołem przeniesiony na kłodzkich jezuitów, którym przekazane dobra kłodzkich kanoników regularnych. Po 1630 r. kościół w Starkowie przyłączony do parafii w Starym Wielisławiu. W 1692 r. zbarokizowany. Zachowane: średniowieczna gradacja bryły, gotyckie prezbiterium oraz wschodnia część nawy, która w niewielkim stopniu powiększona. Nakryta sklepieniem kolebkowym i wysokim dachem dwuspadowym. Do prezbiterium dobudowana przybudówka z zakrystią oraz z lożą patronacką na piętrze. W nadal bezwieżowej elewacji frontowej umieszczony kamienny, listwowy portal, a nad nim tablica z inskrypcją: AD Dei Gloriam Anno 1692. W bocznych elewacjach nawy przebite okna termalne odmiennej wielkości.
W 1794 r. zbudowana późnobarokowa wieża zwieńczona bezprześwitowym hełmem cebulastym i dwie towarzyszące jej przybudówki ze schodami na chór muzyczny. Zapewne też wówczas powiększone okna prezbiterium i zamknięte łukiem nadwieszonym. W 1 ćw. XIX w. zbudowana neoklasycystyczna kruchta pd., a w 3 ćw. XIX w. przekształcony wystrój frontu kościoła, tj. wieży i obu jej przybudówek. Zmiany przeprowadzone częściowo w duchu stylu arkadowego, częściowo w stylu neoklasycyzmu. Zastosowane: fryz arkadowy, łuki pełne, koliste okulusy, sfazowane obramienia, w przypadku wejść do przybudówek, z zaciosami. Portale te bardzo zbliżone do portali z pocz. XVII w. Trudne do określenia, czy to tylko taka stylizacja, czy też świadoma archaizacja na bazie wykorzystania zastanego, historycznego wzoru. Kościół w Starkowie remontowany m.in. w 1974 r.
Opis
Kościół w Starkowie orientowany, murowany, tynkowany. Prezbiterium wyodrębnione, zamknięte trójbocznie, niższe od nawy, z przyporami. Zwieńczone profilowanym gzymsem koronującym, nakryte odrębnym dachem. Do prezbiterium dobudowana od pn. dwukondygnacjowa przybudówka na planie czworoboku, zwieńczona profilowanym gzymsem koronującym. Nawa krótka, nakryta osobnym, wysokim dachem dwuspadowym. Zwieńczona od wschodu i zachodu trójkątnymi szczytami.
Jej elewacje bez artykulacji, z oknami termalnymi przebitymi na różnej wysokości. Przy pd.-wsch. narożniku elewacji nawy wtórnie zamurowane średniowieczne okno lub wnęka kapliczna z głębokim glifem zamkniętym łukiem odcinkowym. Do pd. elewacji nawy dobudowana kruchta zwieńczona profilowanym gzymsem koronującym. Nad jej elewacją frontową z prostokątnym otworem wejściowym trójkątny szczyt z obdaszkiem u podstawy, ujęty wyżej profilowanym obramieniem. Zachodnia wieża czterokondygnacjowa z podziałem ramowym, zwieńczona profilowanym gzymsem koronującym na wspornikach, nakryta cebulastym hełmem bez prześwitu. W wieży portal uskokowy z dodatkowym profilowaniem. Szczyty frontowych elewacji przybudówek przy wieży zdobione skrajnie fryzami arkadowymi, a boczne elewacje tych przybudówek — podziałem ramowym i denticuli pod gzymsami koronującymi. Otwory wieży i przybudówek ujęte sfazowanymi obramieniami.
Wnętrze prezbiterium nakryte późnogotyckim sklepieniem krzyżowo-żebrowym z masywnymi, profilowanymi żebrami wnikającymi w ściany. Otwarte przez ostrołuczny łuk tęczowy ku sklepionej kolebkowo nawie. Wyposażenie kościoła złożone m.in. z: barokowego ołtarza głównego św. Mikołaja, architektonicznego, w formie edykułu (ok. 1690), z dwóch identycznych ołtarzy bocznych w stylu dojrzałego baroku (ok. 1730), z ambony (ok. 1730) oraz z barokowej grupy Ukrzyżowania zawieszonej na osi łuku tęczowego. Zachowana neoklasycystyczna stolarka okienna. Organy z końca XIX w., przebudowane w 1913 r.
Zabytek dostępny przez cały rok.
Oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 14.09.2016 r.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.76729, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.83663