Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół gmachów Wyższej Szkoły Morskiej - Zabytek.pl

zespół gmachów Wyższej Szkoły Morskiej


budynek użyteczności publicznej 1902 - 1921 Szczecin

Adres
Szczecin, Wały Chrobrego 1

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. Szczecin, gm. Szczecin

Gmachy Akademii Morska należą do bardziej okazałych budynków użyteczności publicznej w Szczecinie.

Stanowią ważną część reprezentacyjnego zespołu urbanistyczno-architektonicznego Wałów Chrobrego, będącego wizytówką Szczecina.

Historia

Akademia Morska zajmuje obecnie dwa gmachy, które powstały w różnym czasie dla różnych instytucji, tj. dla Krajowego Zakładu Ubezpieczeń (Landesversicherungsanstalt Pommern) oraz Generalnej Królewskiej Dyrekcji Ceł (Königliche Oberzolldirektion). Budowa obu gmachów związana jest z powstaniem obecnych Wałów Chrobrego – reprezentacyjnej, nadodrzańskiej części miasta. Pierwotnie nazywano je tarasami Hakena, na cześć szczecińskiego nadburmistrza Hermanna Hakena, który przyczynił się do powstania w XIX i na pocz. XX w. bardzo wówczas nowoczesnego układu urbanistycznego miasta, łączącego zabudowę mieszkalną z licznymi parkami, lasami oraz terenami rekreacyjnymi. Zaprojektowane przez architekta miejskiego Wilhelma Meyer-Schwartau Wały Chrobrego oddano do użytku w 1907 r. Założenie ukształtowano jako symetryczny, neobarokowy zespół z okazałymi schodami i basenem na osi, oraz rampami, półokrągłymi platformami, pawilonami po bokach. Całość otrzymała bogatą oprawę architektoniczno-rzeźbiarską. Na tarasach wzniesiono reprezentacyjne gmachy: miejskiego muzeum (ob. Muzeum Narodowe) na osi założenia, rejencji (ob. Urząd Wojewódzki) od północy oraz dwa budynki Krajowego Zakładu Ubezpieczeń i Generalnej Dyrekcji Ceł od południa (ob. Akademia Morska). Tarasy oraz położone na ich gmachy tworzyły kurtynę architektoniczną dla przystani statków pasażerskich usytuowanej przy brzegu Odry. Wzniesiona w latach 1902-1905 neobarokowa siedziba Krajowego Zakładu Ubezpieczeń była pierwszym budynkiem powstałym na Tarasach Hakena. Autorem projektu był szczeciński architekt Emil Drews, twórca innego bardzo okazałego szczecińskiego gmachu, mianowicie siedziby Banku Ziemstwa Pomorskiego przy ul. Wyzwolenia 40.

Historia powstania gmachu Generalnej Dyrekcji Ceł (Oberzolldierektion) jest nieco bardziej złożona. Projekt sporządzony został przez wysokiego urzędnika pruskiego Ministerstwa Robót Publicznych Karla Hickeldeyna w latach 1911-1912 r. Warto nadmienić, iż architekt zaprojektował między innymi budynek muzeum (ob. Galeria Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego) oraz biblioteki w Poznaniu (ob. biblioteka Uniwersytecka). W Szczecinie, Hinckedeyn dostosował się do ogólnej koncepcji architektonicznej Meyera –Schwartau, w której gmach Dyrekcji Ceł pod względem kompozycji miał być przeciwwagą do gmachu dawnej Rejencji (ob. Urzędu Wojewódzkiego). Stąd też zaprojektowano go w formach manieryzmu północnoeuropejskiego. Pierwotnie planowano również wzniesieni masywnej więży, stanowiącej pendant do wieży Rejencji.  Wniosek o pozwolenie na budowę złożono w miejskim urzędzie nadzoru budowlanego dopiero 14 lipca 1914 r. Władze udzieliły pozwolenia 7 sierpnia 1914 roku. Projekt Hickeldeyna został w tym czasie częściowo zmieniony. Złożone w nadzorze budowlanym rysunki podpisane były przez rejencyjnego radcę budowlanego Osterwolda. Prace budowlane prowadzono jeszcze na początku I wojny światowej. We wrześniu 1915 r. urząd policji budowlanej pozwolił na postawienie żurawia budowlanego. W grudniu 1916 roku władze wojskowe nakazały wstrzymanie prac. Ukończony w dużej części gmach (mniej więcej do gzymsu wieńczącego) nakryto pośpiesznie tymczasowym dachem. Do 1916 roku ukończono również ozdobne szczyty, część detalu architektonicznego oraz niektóre stropy. Prace budowlane podjęto ponownie latem w 1919 roku. Budynek oddano do użytku w 1921 roku. W tym czasie założono część stropów np. na wszystkich kondygnacjach sieni głównej (pierwotnie planowano sklepienia kolebkowe). Z powodu powojennego kryzysu  finansowego jak i zapewne nasilającej się krytyki estetyki dojrzałego historyzmu, nie ukończono wieży oraz nie wykonano części planowanego bogatego detalu i oprawy rzeźbiarskiej. Po wojnie w obu budynkach znajdowały się biura urzędów i instytucji związanych z gospodarską morską. W 1962 roku powołano Państwową Szkołę Rybołówstwa Morskiego oraz Państwową Szkołę Morską, umieszczając obie placówki w gmachach przy Wałach Chrobrego 1 i 2, opuszczonych przez działające od 1945 instytucje morskie. W 1967 r. obie szkoły połączono powołując do życia Wyższą Szkołę Morską (obecnie Akademię Morską). W latach 60 i 70-tych gmachy rozbudowano od strony ul. Jarowita.

Opis

Budynki Akademii Morskiej usytuowane są na Wałach Chrobrego, przy ulicy biegnącej po koronie skarpy neobarokowego okazałego założenia tarasowego, które tworzą szerokie schody i basen na osi środkowej, oraz usytuowane po bokach rampy i półokrągłe platformy z pawilonami. Reprezentacyjny charakter założenia podkreśla bogata oprawa architektoniczno-rzeźbiarska. Na tarasach wzniesiono reprezentacyjne gmachy: miejskiego muzeum (ob. Muzeum Narodowe) na osi środkowej, rejencji (ob. Urząd Wojewódzki) od północy oraz dwa budynki Krajowego Zakładu Ubezpieczeń i Generalnej Dyrekcji Ceł i od południa (ob. Akademia Morska). Okazałe gmachy oraz tarasy tworzą rodzaj kulis dla przepływającej poniżej rzeki.

Otoczenie budynków Akademii Morskiej tworzą przedogródki od wschodu, północy i południa oraz ogrody od zachodu.

Gmach południowy (dawny Krajowy Zakład Ubezpieczeń) jest czteroskrzydłową budowlą o regularnym, symetrycznym rzucie z dziedzińcem wewnętrznym i ryzalitami oraz z wykuszem w tylnej elewacji skrzydła wschodniego. Dwupiętrowy gmach nakryto dachem mansardowym. Najbardziej interesujące pod względem architektonicznym są elewacje od strony ul. Wały Chrobrego. Zaprojektowano je w stylistyce neobarokowej z elementami dekoracyjnymi nawiązującymi nieznacznie do secesji. Parter wyodrębniono za pomocą boniowania pasowego oraz gzymsu międzykondygnacyjnego. Symetryczne elewacje rozczłonkowano płytkimi na ogół ryzalitami opiętymi pilastrami w wielkim porządku. Partie elewacji pomiędzy ryzalitami podzielono boniowanymi lizenami. Ryzality zwieńczono dekoracyjnie opracowanymi szczytami o wklęsło-wypukłych kształtach. Poddasze doświetlają półokrągłe lukarny. Opaski oraz parapety okienne opracowano w silnie zróżnicowanych formach. Najbogatsza jest fasada ze stosunkowo wydatnym, trójosiowym ryzalitem środkowym, podzielonym pilastrami w wielkim porządku oraz zwieńczonym okazałym szczytem wklęsło-wypukłym. Okna na piętrze zwieńczono wklęsło-wypukłymi naczółkami. Wejście na parterze akcentuje bogaty neobarokowy portal z parami rustykalnych boniowanych kolumn na których oparto gierowane belkowanie oraz wyłamany wklęsło-wypukły fronton. Na drugim piętrze w ryzalitach bocznych rozmieszczono niewielkie ozdobne balkony. Formę architektoniczną wzbogacają liczne drobne detale rzeźbiarskie. Na uwagę zwracają również kute balustrady balkonów fasady. Wnętrza mają jednotraktowy układ z korytarzem od strony dziedzińca. Wystrój utrzymany jest w stylistyce neobarokowej z elementami secesji. Na osi skrzydła południowego usytuowano sień wejściową oraz klatkę schodową w ryzalicie od strony dziedzińca. Wnętrza te wyróżniają się bogatą formą architektoniczną i artystycznym wystrojem. Klatkę schodową połączono z korytarzem dużym otworem o kształcie serliany. Szeroki koszowy łuk arkady oparto na belkowaniu oraz kolumnach toskańskich. Powyżej arkady korytarz doświetlony jest przez owalne okienko ujęte obramieniem przypominającym dekoracje kartuszy. Komunikację zapewniają reprezentacyjne schody trójbiegowe tzw. cesarskie, spotykane bardzo często w niemieckich rezydencjach barokowych. Biegi schodowe zabezpiecza metalowa, kuta balustrada, ich podniebienia ozdobiono secesyjnym ornamentem kwiatowym. Sień wejściową nakryto sklepieniem kolebkowym z lunetami. Ściany opięto pilastrami oraz ozdobiono płycinami i elementami dekoracyjnymi o wyraźnie secesyjnej stylistyce. Interesującym pomieszczeniem jest tzw. Sala Senatu, której bogata dekoracja ścienna składa się z  pilastrów, płycin, fryzu oraz sztukaterii sufitowej. Na uwagę zwraca również bogata forma stolarki drzwiowej.

Dawna Generalna Dyrekcja Ceł jest budowlą czteroskrzydłową z dwoma dziedzińcami wewnętrznymi Zaprojektowano ją jako kompozycyjną przeciwwagę do potężnego gmachu dawnej rejencji (ob. Urzędu Wojewódzkiego). W odróżnieniu od położonej od południa symetrycznej i regularnej budowli neobarokowej, nawiązujący do neorenesansu północnoeuropejskiego gmach Generalnej Dyrekcji Ceł jest budynkiem o malowniczej bryle składającej się z zróżnicowanych pod względem wysokości części zwieńczonych licznymi szczytami oraz nakrytych dachami czterospadowymi. Naroża budynku zaakcentowano kamiennymi ciosami. Asymetryczne elewacje o ceglanym licu zdobi detal architektoniczny wykonany w piaskowcu. Bogato opracowane szczyty zwieńczone wolutami oraz sterczynami podzielono gzymsami i pilastrami. Otwory okienne ujęto obramieniami oraz podzielono krzyżami okiennymi wykonanymi w piaskowcu. Na szczególną uwagę zwraca ryzalit z gankiem wejściowym, którego formy wyraźnie nawiązują do portalu w gmachu Urzędu Wojewódzkiego. Okna na I i II piętrze ujęto bogatymi obramieniami składającymi się z misternie rozrzeźbionych trójkątnych naczółków, belkowań, pilastrów, półkolumn, herm i kariatyd, oraz podokni wypełnionych bogatym ornamentem kartuszowym. Ganek wejściowy  tworzą boniowane kolumny toskańskie na których oparto belkowanie zwieńczone wydatnym gzymsem oraz balustradą tralkową. Na uwagę zasługuje również weranda usytuowana przy narożniku północno-wschodnim, którą wzniesiono w całości z kamienia. Filary, belkowanie, podoknia pokrywa bogata neorenesansowa dekoracja rzeźbiarska na którą składają się finezyjnie ukształtowane półkolumny z wazonami kwiatowymi, herby, wazy z kwiatami oraz mityczne stwory. Elementy dekoracyjne o wysokiej klasie artystycznej można znaleźć na elewacjach całego budynku. Od ulicy Jarowita, na terenie dawnych ogrodów znajdują się parkingi. Do obu gmachów przylegają współczesne dobudówki.

Wewnątrz budynku na uwagę zwracają klatki schodowe. Szczególnie reprezentacyjny charakter mają trójbiegowe łamane schody główne, w sposób swobodny nawiązujące stylistycznie do architektury manieryzmu północnoeuropejskiego. W rozszerzonej części korytarza po północnej stronie głównej klatki schodowej, sklepienie krzyżowe oparto na masywnych filarach o bogato ukształtowanej artystycznej formie. Dekoracja architektoniczna składa się z okładziny stylizowanej na kwadry kamienne. Prostokątne nisze zwieńczono belkowaniem, częściowo z naczółkami trójkątnymi. Pole jednego z naczółków zdobi dekoracyjnie oprawiona głowa ludzka.

Na terenie ogrodu, w narożniku południowo zachodnim usytuowany jest niewielki prostokątny budynek nakryty dachem mansardowym. Zaakcentowane lizenami w narożach elewacje zdobi dekoracja z okładziny klinkierowej.

Na uwagę zasługuje również ogrodzenie wokół ogrodów od ulicy Jarowita, które w dużej części jest oryginalne. Składa się ono z kutej ozdobnej kraty rozpiętej pomiędzy murowanymi słupkami, które przy parceli dawnego Zakładu ubezpieczeniowego zostały opracowane w bogatych formach. Dużo skromniejsze ogrodzenie przy budynku dawnej Dyrekcji Ceł wykazuje już pewne cechy charakterystyczne dla wczesnego modernizmu.

Budynki dostępne

Oprac. Radosław Walkiewicz, 15-09-2017 r.