W rozbudowie parku uczestniczył m.in. Edmund Jankowski i Franciszek Szanior. Teren parku znajduje się w rozgałęzieniu kilku cieków. Dzięki licznym mostom i kładkom park jest niezwykle malowniczym założeniem o dynamicznej kompozycji krajobrazowej.

Historia

Park Miejski w Kaliszu posiada ponad 200-letnią historię. W roku 1798 władze pruskie podjęły uchwałę o utworzeniu tzw. Starego Parku w kierunku południowo-wschodnim od średniowiecznego centrum miasta. Pracami objęto tereny łąk i pastwisk między zabudową śródmiejską i ogrodami pojezuickimi a Kanałem Babinką i rzeką Prosną. W roku 1826 przed siedzibą Komisji Wojewódzkiej (obecnie Starostwo Powiatowe) urządzono teren zieleni do którego przynależał ogród starościński graniczący z parkiem. W latach 1842–1844 obok Starego Parku utworzono rozległe założenie ogrodowe zwane Wielkim Parkiem, którego wschodnią granicę oparto na Kanale Bernardyńskim (pot. Bernardynka). W obrębie nowego terenu zieleni stanął m.in. Dom Szwajcarski i Oranżeria, a w jego południowej części utworzono staw z wyspą zwanym później Wielkim Kogutkiem. W roku 1880 park został poważnie zniszczony przez największą w jego dziejach powódź. Skalę zniszczeń dopełnił gwałtowny huragan. Modernizację Starego i Wielkiego Parku przeprowadzono według projektu Edmunda Jankowskiego. Prace polegały m.in. na wymianie drzewostanu oraz sukcesywnym wprowadzaniu nowego wystroju rzeźbiarskiego. Około roku 1900 przeprowadzono kolejną modernizację i rozbudowę terenów parkowych wg projektu Franciszka Szaniora. Na centralnie położonej polanie parkowej utworzono zakład wodolecznictwa „Hydropatia”, zaś na drugim brzegu Prosny założono Nowy Park (obecnie Cmentarz Żołnierzy Radzieckich). Powiększenia terenów parkowych dokonano równolegle ze wzniesieniem teatru miejskiego. W latach 20. XX w. przeprowadzano prace porządkowe w obrębie całego założenia zieleni, a na prawym brzegu Bernardynki utworzono tereny sportowe. W latach 30. XX w. zagospodarowano na cele parkowe rejon ulic Częstochowskiej, Parkowej i Wioślarskiej, pełniącego w roku 1912 funkcję obszaru wystawy ogrodniczej. Współcześnie jest to Park im. Ignacego Paderewskiego. W latach 40. XX w. w miejscu zasypanego Kanału Babinki, w jego północnym odcinku, utworzono teren zieleni o charakterze plant miejskich. Obecnie przestrzeń ta pełni reprezentacyjną strefę wejściową do Parku Miejskiego. Po roku 1945 w miejscu wyburzonej zabudowy przy ul. Kadeckiej utworzono kameralny skwer. W kolejnych latach doszło do likwidacji m.in. Sztucznej Ruiny, Oranżerii i Domu Szwajcarskiego. Pomimo tych negatywnych zmian Park Miejski w Kaliszu stanowi wybitne dzieło architektury ogrodowej na ziemiach polskich.

Opis

Park Miejski w Kaliszu znajduje się w sąsiedztwie ścisłego centrum miasta. Mimo tego, ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe, stanowi oazę spokoju i ciszy. Na terenie parku znajduje się obecnie 19 pomników przyrody, a ochroną przyrodniczą objęte są łącznie 64 drzewa. Malowniczy charakter parku wynika przede wszystkim z jego układu. Rezultatem kilkukrotnego powiększenia parku jest sieć powiązanych ze sobą wnętrz parkowych, które rozdzielone są wijącą się Prosną, Babinką, Bernardynką i Kanałem Rypinkowskim. Poczucie zintegrowania wszystkich terenów parkowych zapewniają zróżnicowane stylistycznie mosty i kładki. Dzięki nim najstarsza część parku łączy się bardzo płynnie i niezauważalnie dla spacerowicza także z terenem Cmentarza Żołnierzy Radzieckich a poprzez kładkę na jazie na Kanale Rypinkowskim z Parkiem im. Ignacego Paderewskiego. Architektura pełni w Parku Miejskim podwójną rolę. Jest ona nie tylko tłem dla zieleni ale także istotnym elementem założenia parkowego. Uwaga ta dotyczy obiektów zarówno posadowionych na terenie parku jak i w jego bezpośrednim sąsiedztwie, z których większość jest wpisana do rejestru zabytków. Budynek „Hydropatii” czy dawna kawiarnia Förstera pojawiają się podczas spaceru w wielu kadrach. Podobnie jest z monumentalną bryłą Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego, dominującą nad Prosną. Zabudowa śródmiejska nie wyznacza ostrej granicy parku lecz przenika się naturalnie z jego wnętrzem. Dużą w tym rolę odgrywa bazylika kolegiacka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz cerkiew Św. Apostołów Piotra i Pawła. Oba kościoły flankują najbardziej reprezentacyjne wejście do parku od strony północnej. Funkcję zwornika przestrzennego między plantami miejskimi a otwierającym się parkiem pełni w tym miejscu fontanna „Noce i Dnie“, której nazwa nawiązuje do autobiograficznej powieści Marii Dąbrowskiej. Interesujące pod względem kompozycjnym jest wejście do parku od strony północno-zachodniej, w pobliżu tzw. domku parkowego. Kładka piesza na osi Alei Walecznych łączy Park Miejski z usytuowanym po przeciwnej stronie Bernardynki neoromańskim budynkiem zakładu karnego z 1 poł. XIX w. projektu Henryka Marconiego. Ważność tej osi widokowej podkreśla na terenie parku fasada Starostwa Powiatowego w stylu klasycystycznym autorstwa Sylwestra Szpilowskiego. Mniej reprezentacyjne, choć istotne z punktu widzenia historii miasta, jest wejście do parku w ciągu ulicy Łaziennej wybiegającej wprost z Głównego Rynku. Rolę strefy wejściowej świadczyła w tym miejscu pierwotnie brama miejska. Ze średniowiecznych fortyfikacji zachowano jedynie fragment muru miejskiego z basztą „Dorotka“. Pozostałe wejścia do parku od strony południowej i zachodniej są mniej zaakcentowane aczkolwiek właśnie tutaj do głosu w pełni dochodzą walory krajobrazowe. Szerokie otwarcia widokowe nad Prosną i Kanałem Rypinkowskim zapewniają dalekie powiązania z otaczającym krajobrazem miasta.

Park dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Daniel Mikulski, OT NID w Poznaniu,18.05.2020 r.