Historia

Pierwsza wspólnota żydowska w Krzeszowie funkcjonowała już w XVI wieku. Jej kres przyniósł najazd kozacki w czasie powstania Chmielnickiego w 1648 roku. Żydzi osiedlili się ponownie w Krzeszowie na przełomie XVII i XVIII wieku, a w 1726 roku otrzymali od biskupa przemyskiego zgodę na wybudowanie synagogi. Biskup jednak starał się ograniczyć ich prawa w mieście, zakazując pracy i handlu w święta chrześcijańskie, publicznych zabaw i wesel. Żydzi musieli też płacić rocznie pro tolerantia na Kościół. 

Mimo przeszkód społeczność żydowska w Krzeszowie stopniowo się powiększała. W 1785 roku mieszkało w tym mieście 360 Żydów, a w 1867 — 650. Na początku XX wieku liczba Żydów w Krzeszowie zmalała. Przyczyniła się do tego pierwsza wojna światowa i znaczne zniszczenie miasta w 1915 roku. W 1921 roku odnotowano w Krzeszowie już tylko 281 Żydów.

We wrześniu 1939 roku Krzeszów został zbombardowany przez Niemców i część Żydów uciekła na wschód. W połowie września wkroczyła Armia Czerwona, która po kilku dniach wycofała się stąd i oddała ten teren Niemcom zgodnie z ustaleniami traktatu Ribbentrop – Mołotow. 

Społeczność żydowska w Krzeszowie chowała swoich zmarłych na położonym na północny zachód od miasta cmentarzu na zboczu wzniesienia tuż przy Sanie. Obecnie teren ten znajduje się około 300 metrów od zabudowań ulicy Ulanowskiej. Dokładna data powstania cmentarza nie jest znana. Najprawdopodobniej założono go w XVII wieku. 

W czasie drugiej wojny światowej cmentarz został zdewastowany, po 1945 roku dalej niszczał i zarastał roślinnością. Zatarciu uległ jego układ.

W 2001 roku z inicjatywy trzech osób: Sidneya Pressberga, Jana Martza i Abrahama Kesslera cmentarz został uporządkowany i otoczony betonowym płotem z metalową furtką. Na powierzchni 0,96 hektara zachowało się ok. 100 macew pochodzących z okresu od XVIII do końca lat 30. XX wieku.

Opis

Cmentarz zlokalizowany jest w oddaleniu od centrum miejscowości, ok. 300 m na północny zachód od ul. Ulanowskiej, za Gminnym Zakładem Sportu i Rekreacji „Błękitny San” w pobliżu stoku narciarskiego. Położony jest na zboczu stromego wzniesienia opadającego w kierunku zachodnim i południowym. Z terenu kirkutu rozciąga się malowniczy widok na dolinę Sanu. Założony jest na nieregularnym planie zbliżonym do wydłużonego prostokąta, o pow. ok. 1 ha. Teren wydzielony jest współczesnym betonowym ogrodzeniem, a na jego obszar prowadzi metalowa brama. Wiele z zachowanych macew, najczęściej w formie prostokątnych oraz zamkniętych półkoliście stelli posiada starannie opracowane reliefy i inskrypcje, charakterystyczne dla żydowskiej sztuki sepulkralnej. Na nielicznych zachowały się relikty polichromii.

Zabytek dostępny, lecz teren gęsto porośnięty krzewami i samosiewami, trudny do odnalezienia i penetracji.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN