W ten sposób zyskała ona kształt krzyża i nawiązuje do tradycyjnej bizantyjskiej murowanej architektury cerkiewnej. Chociaż odrębność daje się odczytać należy zaznaczyć, że budowniczym udało się zespolić nowe elementy w stosunkowo zwartą całość.

Historia obiektu

Parochia w Kowalówce utworzona została po 1565 r. Istniejącą cerkiew wybudowano w 2. poł. XVIII w. (w literaturze wzmiankowany jest 1767 lub 1786 r.) Z początkiem w. XIX jej stan zachowania na tyle się pogorszył, że w 1813 r. przystąpiono do generalnego remontu obejmującego m.in. wymianę podmurówki i gontowego poszycia. W latach 1867-68 wnętrze cerkwi ozdobiono dekoracją malarską, z której zachowały się tylko fragmenty w babińcu (scena Sądu Ostatecznego i motywy patronowe) oraz na parapecie chóru muzycznego (wizerunek Dawida). Rozbudowa świątyni w latach 1899-1900 z inicjatywy ks. Teofila Skobelskiego polegała na przebudowie nawy i poszerzeniu jej o ramiona transeptu. W takiej formie świątynia przetrwała do dziś. W trakcie działań 1. wojny światowej została uszkodzona. W latach 30. XX w. wymieniono część pokrycia dachowego. W 1947 r. cerkiew zaadaptowano na kościół fil. parafii rzym.-kat. w Cieszanowie. W sanktuarium urządzono zakrystię. Pełniło ono również funkcję salki katechetycznej. W 1995 r. wymieniono stolarkę okienną. W latach 2003-2006 wykonano remont dzwonnicy oraz doraźne prace remontowe w cerkwi, m.in. wymieniono podłogę, okna, instalację elektryczną. Ołtarz z prezbiterium przeniesiony został do nowo wybudowanego kościoła w Chotylubiu i poddany pełnej konserwacji. Od 2007 do 2010 r. prowadzone były prace konserwatorskie przy ikonostasie, a w kolejnych latach przy ołtarzach.

Opis obiektu

Cerkiew zlokalizowana jest w środkowej części wsi, po pd. stronie lokalnej szosy, w pobliżu skrzyżowania dróg prowadzących do Cieszanowa, Nowego Lublińca i Narola.  Na zach. od cerkwi otoczonej starodrzewem ustawiona jest parawanowa dzwonnica, wpisana w ogrodzenie, w formie parkanu, z dwoma furtkami od strony drogi. Od pn. strony obiektu usytuowany jest kamienny pomnik nagrobny w formie krzyża – relikt przycerkiewnego cmentarza.

Cerkiew jest orientowana, drewniana, założona na rzucie krzyża, z babińcem, nawą i prezbiterium na planach zbliżonych do kwadratu. Wzniesiona została na podmurówce z wapienia łamanego, o ścianach konstrukcji zrębowej, łączonych na jaskółczy ogon, oszalowanych pionowym deskowaniem z listwami. Konstrukcja zrębowa zastosowana jest również w tamburze nad nawą oraz wierchach babińca i prezbiterium, natomiast w kopule nawy i pseudokolebkach transeptu występuje konstrukcja szkieletowa, oszalowana od zewnątrz i wewnątrz. Przed babińcem ganek otwarty, posadowiony na betonowym, wyniesionym o dwa stopnie tarasie, wsparty na sześciu słupach. Nawa kryta jest sferyczną kopułą zwieńczoną ośmioboczną latarnią. Babiniec i prezbiterium są węższe i niższe od nawy, kryte wierchami ostrosłupowymi na ośmiobocznych niskich tamburach oraz zwieńczone latarniami. Ramiona transeptu zamknięte są trójbocznie, przykryte dachami pięciopołaciowymi. Pomiędzy wierchami babińca i prezbiterium, a tamburem nawy występują dwuspadowe daszki. Pokrycie wszystkich dachów wykonane jest z blachy. Zwieńczenie latarni oraz ganku stanowią kute krzyże. Wnętrze babińca doświetlają prostokątne okienka, wnętrze nawy okna zamknięte łukiem odcinkowym występujące w ramionach transeptu i w tamburze, a w prezbiterium okna zamknięte łukiem dwuspadowym. Wnętrze nawy otwarte jest do babińca i ramion transeptu arkadami o łuku odcinkowym. Do ściany zach. babińca dostawiony jest chór muzyczny wsparty na drewnianych słupach z pełną balustradą. W ścianie pomiędzy nawą a prezbiterium prostokątne wycięcie z niezależną konstrukcją ikonostasu. Prezbiterium od wnętrza otynkowane. Wyposażenie świątyni stanowią: ikonostas (niekompletny i niespójny stylistycznie – z XVII-XX w.) oraz trzy ołtarze (MB Nieustającej Pomocy, śś. Piotra i Pawła i św. Mikołaja) obrazy, stalle, feretrony niejednorodne chronologicznie i formalnie, z czasów od ok. poł. XVIII do XX w. Część wyposażenia pochodzi z kościoła Karmelitów Bosych ze Lwowa.

Parawanowa dzwonnica z k. XIX w. jest murowana i otynkowana, dwukondygnacyjna, przepruta arkadowymi otworami; w dolnej kondygnacji trzema, w górnej dwoma. Gzymsy i daszek wieńczący dzwonnicę kryte są blachą, w osi krzyżyk.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Dostęp do zabytku ograniczony. Możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym kontakcie telefonicznym.

Autor noty: opr. Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 15-03-2017 r.