Do połowy XVIII w. na terenie całego Księstwa Oleśnickiego, w tym w Bierutowie, Oleśnicy i Twardogórze, na stałe przebywały jedynie pojedyncze rodziny żydowskie. W 1751 r. w Bierutowie i okolicznych wsiach zamieszkiwało 10 rodzin żydowskich. Od 1765 r. nastąpił wzrost liczebności populacji żydowskiej w Bierutowie. Do miasta przybyli Żydzi z okolicznych wsi, a także z innych miast, w tym z Wrocławia. W 1787 r. zamieszkiwało tu łącznie 104 Żydów (tworzących 20 rodzin).

Początkowo nabożeństwa odbywały się w wynajmowanych pomieszczeniach. Bierutowscy Żydzi już w 1761 r. chcieli wznieść synagogę, jednakże nie dostali pozwolenia. W 1808 r. odnotowano w Bierutowie istnienie synagogi, która jednak nie mogła być użytkowana, ponieważ groziła zawaleniem. Obok starej wzniesiono nową bóżnicę, jednak 14 września 1808 r. oba budynki strawił ogień. Po pożarze synagogę odbudowano – znajdowała się w północnej części miasta, przy murach miejskich, przy późniejszej Junkernstraße (obecna ul. 1 Maja). Do wejścia w życie edyktu emancypacyjnego (1812) to w Bierutowie istniała największa gmina żydowska na terenie księstwa oleśnickiego. W 1791 r. w mieście mieszkało 100 Żydów, a w 1812 r. – 43 rodziny żydowskie.

W latach 1932–1933 Gmina Żydowska w Bierutowie liczyła 80 członków. W skład jej zarządu wchodzili: Moritz Holländer, Hans Perlberg i Simon Ebstein. Nauczycielem i kantorem był Ismar Pakula. Przy gminie działała  założona w 1797 r. Chewra Kadisza, Izraelicki Związek Kobiet oraz Związek Opieki nad Chorymi.

Po II wojnie światowej społeczność żydowska nie odrodziła się w mieście. Do czasów współczesnych zachował się budynek synagogi przy ul. 1 Maja 9e, który jest wykorzystywany jako sala gimnastyczna.

Opis

Zdaniem Bernharda Brillinga cmentarz żydowski w Miłocicach był najstarszym cmentarzem w księstwie oleśnickim, a także pierwszym, który został założony na tych terenach podczas panowania króla Prus Fryderyka II Wielkiego. Dokładna data jego powstania nie jest znana – można jednak założyć, że powstał pomiędzy rokiem 1740 (data przejęcia Śląska przez Prusy) a 1769 (data najstarszego zachowanego do II wojny światowej nagrobka).

Nekropolię żydowską założono pomiędzy wsiami Minkowice Oławskie (Minken) i Miłocice (Mühlatschütz). Najstarszy znany nagrobek na tym cmentarzu pochodził z 1769 roku; była to macewa Samuela. Cmentarz w Miłocicach służył przede wszystkim społeczności żydowskiej z Bierutowa i okolicznych wsi, ale chowano tu także Żydów z Oleśnicy (Oels), a nawet z Głogowa (Glogau).

Od 1798 r. w Bierutowie działało Bractwo Pogrzebowe Chewra Kadisza. W 1847 r. pochodzący ze znanej bierutowskiej rodziny żydowskiej opolanin Emanuel Pringsheim ufundował dom przedpogrzebowy na cmentarzu, a także ceglany mur okalający, co zostało utrwalone w formie napisu nad bramą cmentarną.

Już w drugiej połowie XIX w. cmentarz w Miłocicach okazał się za mały dla społeczności żydowskiej Bierutowa. W 1865 r. miasto podarowało gminie żydowskiej w Bierutowie drugi cmentarz, jednakże miłocicka nekropolia była użytkowana do około 1900 roku.

Cmentarz w Miłocicach zlokalizowano na zboczu jednego z najwyższych wzgórz w okolicy, co było zgodne z ówczesną tradycją zakładania cmentarzy Żydów wschodnioeuropejskich. Obecnie leży wewnątrz masywu leśnego, na południowym stoku wzniesienia o wysokości 166,7 m. n.p.m., na południowo-zachodnim skraju wsi Miłocice, w odległości 560 metrów na zachód od drogi Miłocice–Minkowice. Jego powierzchnia wynosi 0,17 ha. Zdaniem Jerzego Kichlera dom przedpogrzebowy znajdował się w południowo-wschodnim narożniku cmentarza. W 1986 r. liczbę mogił szacowano na około 500 – 25 rzędów nagrobków, po około 22 w rzędzie. Najstarsze z nich znajdowały się w centralnej części cmentarza, a pomniki nagrobne w części wschodniej wskazywały na istnienie wydzielonej części dla pochówków kobiet.

W 1986 r. wykonano ewidencję cmentarza – odnotowano wówczas daty na 45 nagrobkach – trzy nagrobki pochodziły z trzeciej ćwierci XVIII w., trzy nagrobki z czwartej ćwierci XVIII w., 16 nagrobków z pierwszej ćwierci XIX w., 12 nagrobków z drugiej ćwierci XIX w. oraz 15 nagrobków z trzeciej ćwierci XIX wieku.  Pierwotnie znajdowało się na nim 87 nagrobków. Zachowała się wówczas jedna tablica drewniana, co może sugerować, że część mogił nie posiadała kamiennych pomników. Inskrypcje były w większości hebrajskie, na nagrobkach z trzeciej ćwierci XIX w. dodatkowo także w języku niemieckim.

14 maja 1990 r. cmentarz wpisano do rejestru zabytków pod nr  A/3983/642/W.  Na terenie nekropolii znajdują się groby o znaczeniu historycznym: Szalom, syn Cwi Hirsza (zm. 1800); Jakub Ziml (zm. 1804); Moses Pringsheim (zm. 1810); Eliezer Lizer, syn Izaka Ajzyka (zm. 1811); Rizl, żona Abrahama Fiszela (zm. 1804); Meir, syn Mendla Pringsheima (zm. 1831); Abraham Fiszel (zm. 1875). Wizerunek cmentarza żydowskiego w Miłocicach został utrwalony przez Ludwiga Meidnera – malarza-ekspresjonistę, urodzonego w Bierutowie. Jest to akwaforta Stary cmentarz żydowski w Miłocicach k. Bierutowa na Śląsku, wykonana w 1925 roku.

W latach 2011–2018 cmentarz żydowski w Miłocicach został uporządkowany i ogrodzony. W tym okresie Nadleśnictwo Oława, we współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków we Wrocławiu i Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP Oddział we Wrocławiu przeprowadziło prace polegające na przywróceniu pierwotnego układu nagrobków, spionizowaniu macew, stanowiących jednolite niezniszczone płyty, scaleniu płyt, których części były możliwe do zidentyfikowania i przypisania do konkretnej mogiły oraz przeniesieniu części macew nieprzypisanych do konkretnych mogił w część południową nekropolii.

Oprac. Tamara Włodarczyk